Dị ứng gluten là bệnh gì? Biểu hiện và hướng điều trị dứt điểm
Tác giả: Nguyễn Thị Thu Hà
Sự gia tăng của các vấn đề liên quan đến tiêu hóa và miễn dịch đã khiến dị ứng gluten trở thành một chủ đề được quan tâm rộng rãi. Đối với người dị ứng gluten, việc hiểu rõ về tình trạng này và tuân thủ chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt là chìa khóa để duy trì sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về dị ứng gluten, từ định nghĩa, triệu chứng cho đến hướng dẫn ăn uống chi tiết.
I – Tìm hiểu về gluten
Gluten là nhóm protein dự trữ trong hạt ngũ cốc, chủ yếu gồm gliadin và glutenin—hai thành phần tạo nên độ dai và đàn hồi cho bột khi nhào nặn. Gluten hiện diện nhiều trong lúa mì (wheat), lúa mạch (barley) và lúa mạch đen (rye); riêng yến mạch (oats) về tự nhiên không chứa gluten, nhưng thường nhiễm chéo trong quá trình trồng trọt, xay xát hoặc đóng gói, nên chỉ an toàn khi có chứng nhận gluten-free.
1. Nguồn gốc chính
Gluten được tìm thấy trong ba loại ngũ cốc chính và tất cả các sản phẩm phái sinh từ chúng:
– Lúa mì (Wheat): Nguồn gluten phổ biến và phong phú nhất.
– Lúa mạch (Barley): Thường có trong mạch nha, bia và một số loại ngũ cốc khác.
– Lúa mạch đen (Rye): Được sử dụng trong một số loại bánh mì sẫm màu.
Một số loại ngũ cốc như yến mạch (oats) tự nhiên không chứa gluten, nhưng thường bị nhiễm chéo (cross-contamination) trong quá trình trồng trọt hoặc chế biến tại các cơ sở sản xuất có xử lý lúa mì. Do đó, người bị dị ứng hoặc Celiac cần tìm yến mạch có chứng nhận “Gluten-Free”.
Gluten là một loại protein quan trọng trong công nghiệp thực phẩm, giúp tạo nên cấu trúc đặc trưng cho bánh mì và các món làm từ bột
2. Vai trò quan trọng của gluten trong ẩm thực và bánh nướng
Gluten đóng vai trò vô cùng quan trọng trong ngành công nghiệp bánh nướng:
– Độ đàn hồi và kết cấu: Mạng lưới gluten giữ khí gas (CO2) được tạo ra bởi men (yeast) hoặc bột nở, giúp bột phồng lên và tạo ra kết cấu nhẹ, xốp, và dai đặc trưng của bánh mì.
– Khả năng giữ hình dạng: Gluten giúp sản phẩm giữ được hình dạng sau khi nướng mà không bị xẹp.
4. Gluten và Sức khỏe
Mặc dù là thành phần tự nhiên và an toàn cho đa số mọi người, gluten gây ra phản ứng tiêu cực cho những người mắc các tình trạng sau:
– Dị ứng lúa mì (Wheat Allergy): Phản ứng miễn dịch cấp tính (IgE) với protein trong lúa mì (trong đó có gluten).
– Bệnh Celiac (Celiac Disease): Bệnh tự miễn, nơi gluten gây tổn thương niêm mạc ruột non vĩnh viễn.
– Nhạy cảm Gluten không do Celiac (Non-Celiac Gluten Sensitivity): Gây ra các triệu chứng tiêu hóa khó chịu mà không có phản ứng miễn dịch dị ứng hay tổn thương ruột.
II – Dị ứng gluten là bệnh gì?
Dị ứng gluten là phản ứng miễn dịch bất thường khi cơ thể tiếp xúc với gluten – một loại protein có trong lúa mì, lúa mạch, yến mạch và lúa mạch đen. Khi người bị dị ứng gluten ăn phải các thực phẩm chứa thành phần này, hệ miễn dịch nhầm gluten là “chất gây dị ứng gluten” và giải phóng histamin, gây ra nhiều triệu chứng khó chịu ở da, tiêu hóa và toàn thân.
III – Tại sao bị dị ứng với gluten
Nguyên nhân dị ứng gluten chủ yếu bắt nguồn từ rối loạn phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với protein gluten – một hợp chất có nhiều trong lúa mì (wheat), lúa mạch (barley) và lúa mạch đen
Ở người bình thường, gluten giúp bột có độ kết dính và dai, là thành phần tự nhiên hoàn toàn vô hại. Nhưng ở người có cơ địa dị ứng, hệ miễn dịch lại nhầm gluten là tác nhân gây hại, kích hoạt hàng loạt phản ứng phòng vệ quá mức.
Cơ thể bắt đầu sản sinh kháng thể IgE chống lại gluten, giải phóng histamin cùng các chất trung gian gây viêm, dẫn đến hàng loạt biểu hiện như ngứa da, nổi mề đay, sưng môi, đau bụng, tiêu chảy hoặc thậm chí khó thở.
Gluten thường có trong bánh mỳ
Dưới đây là các yếu tố góp phần gây dị ứng gluten phổ biến:
1. Cơ địa dị ứng
Những người từng mắc viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng, hen phế quản hoặc từng bị dị ứng thực phẩm khác thường có nguy cơ cao hơn. Hệ miễn dịch của họ dễ phản ứng mạnh với các protein lạ, trong đó có gluten.
2. Di truyền
Dị ứng gluten có thể mang yếu tố di truyền. Nếu cha hoặc mẹ từng bị dị ứng thực phẩm hoặc bệnh tự miễn như celiac, con sinh ra có khả năng mắc cao hơn so với người bình thường.
3. Ăn quá nhiều thực phẩm chứa gluten
Việc tiêu thụ bánh mì, mì ống, pizza, bánh quy, đồ ăn chế biến sẵn chứa gluten thường xuyên khiến cơ thể dễ “quá tải”, tăng nguy cơ kích hoạt phản ứng miễn dịch với gluten.
4. Rối loạn miễn dịch hoặc tiêu hóa
Khi niêm mạc ruột bị tổn thương hoặc mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, hàng rào bảo vệ ruột suy yếu khiến gluten dễ xâm nhập vào máu, kích hoạt hệ miễn dịch. Những người có bệnh tự miễn, viêm ruột, hoặc hội chứng ruột kích thích (IBS) dễ nhạy cảm hơn với gluten.
5. Nhiễm chéo gluten trong chế biến
Ngay cả khi không trực tiếp ăn lúa mì, gluten vẫn có thể nhiễm chéo trong quá trình chế biến – như dùng chung dao, thớt, chảo, máy nướng với các món có bột mì. Chỉ cần một lượng nhỏ gluten cũng đủ gây phản ứng ở người nhạy cảm.
6. Các yếu tố làm nặng phản ứng
Một số yếu tố như uống rượu, dùng thuốc giảm đau nhóm NSAID, vận động mạnh sau ăn hoặc căng thẳng kéo dài có thể làm hạ ngưỡng kích ứng, khiến phản ứng dị ứng gluten xảy ra dễ dàng hơn.
Tóm lại, nguyên nhân dị ứng gluten không chỉ nằm ở gluten mà còn liên quan đến cơ địa, gen, chế độ ăn và môi trường sống. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp người bệnh phòng tránh hiệu quả, chọn thực phẩm phù hợp và duy trì chế độ ăn gluten-free an toàn lâu dài.
III – Triệu chứng dị ứng gluten
Các biểu hiện dị ứng với gluten, thường xảy ra rất nhanh (vài phút đến vài giờ) sau khi người bệnh tiêu thụ thực phẩm chứa gluten:
1. Triệu chứng tiêu hóa (phổ biến nhất)
Gluten tác động trực tiếp lên đường ruột, gây rối loạn tiêu hóa với các biểu hiện:
– Đầy hơi, chướng bụng, đau quặn bụng, nhất là vùng quanh rốn.
– Buồn nôn, nôn ói, tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài.
– Cảm giác khó tiêu, ợ hơi, ợ chua sau khi ăn món có bột mì.
– Ở người bị nặng, hấp thu kém kéo dài có thể gây sụt cân, mệt mỏi, thiếu máu.
Đây là nhóm biểu hiện dị ứng gluten thường khiến nhiều người nhầm với bệnh celiac hoặc hội chứng ruột kích thích (IBS).
2. Triệu chứng ngoài da
Do cơ thể giải phóng histamin, người bị dị ứng gluten có thể xuất hiện:
– Nổi mề đay, phát ban đỏ hoặc mẩn ngứa lan tỏa.
– Da sưng, nóng rát, ngứa râm ran quanh miệng hoặc tay chân.
– Trường hợp nặng hơn có thể phù môi, mí mắt, mặt hoặc cổ.
Một số người bị viêm da dạng herpes (dermatitis herpetiformis) – mụn nước nhỏ ngứa rát, đặc trưng cho phản ứng với gluten.
Vùng da bị dị ứng với gluten
3. Triệu chứng hô hấp
Khi dị ứng nặng hoặc có yếu tố hô hấp đi kèm, người bệnh có thể gặp:
– Nghẹt mũi, hắt hơi liên tục, ho khan.
– Khò khè, khó thở, cảm giác bó ngực.
– Hiếm hơn là phản vệ: tụt huyết áp, chóng mặt, thở rít, cần cấp cứu ngay.
4. Triệu chứng toàn thân
Một số người có phản ứng toàn thân do cơ thể mất cân bằng miễn dịch:
– Mệt mỏi, đau đầu, chóng mặt, giảm tập trung.
– Đau khớp nhẹ, tê mỏi cơ, đặc biệt khi ăn nhiều gluten.
– Rối loạn giấc ngủ, tâm trạng thất thường, đôi khi liên quan đến thiếu hấp thu vitamin nhóm B.
5. Triệu chứng dị ứng gluten ở trẻ nhỏ
Trẻ bị dị ứng gluten thường có biểu hiện rõ ràng hơn người lớn:
– Quấy khóc, chướng bụng, tiêu chảy, nôn trớ sau khi ăn bột mì.
– Nổi ban đỏ quanh miệng, cằm hoặc mông.
– Dài ngày có thể chậm tăng cân, còi cọc, da xanh xao do hấp thu kém.
Cha mẹ nên lưu ý khi đổi sữa hoặc bắt đầu cho trẻ ăn dặm có chứa ngũ cốc (đặc biệt là bột mì, lúa mạch), đây là thời điểm dễ phát hiện dấu hiệu dị ứng gluten sớm nhất.
IV – Dị ứng Gluten có giống với bệnh Celiac không?
Dị ứng gluten và bệnh Celiac không giống nhau, dù đều liên quan đến phản ứng bất thường với gluten, protein có trong lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen.
Dưới đây là bảng so sánh giữa dị ứng gluten và bệnh Celiac, giúp bạn dễ hình dung điểm giống và khác nhau rõ ràng nhất:
| Tiêu chí | Dị ứng gluten | Bệnh Celiac |
| Bản chất bệnh | Phản ứng dị ứng miễn dịch tức thì (qua kháng thể IgE) với protein gluten hoặc các protein khác trong lúa mì. | Bệnh tự miễn mạn tính, khi gluten kích hoạt hệ miễn dịch tấn công niêm mạc ruột non. |
| Cơ chế | Hệ miễn dịch nhận gluten là “chất lạ” → sinh histamin gây ngứa, sưng, mề đay, tiêu chảy… | Gluten kích thích tế bào lympho T → phá hủy nhung mao ruột, làm giảm hấp thu dinh dưỡng. |
| Thời gian khởi phát | Nhanh, thường vài phút – vài giờ sau khi ăn. | Chậm, có thể sau nhiều ngày hoặc kéo dài mạn tính. |
| Triệu chứng chính | Nổi mề đay, ngứa, sưng môi, đau bụng, nôn, tiêu chảy, có thể phản vệ. | Đầy bụng, tiêu chảy, sụt cân, thiếu máu, mệt mỏi, loãng xương, viêm da dạng herpes. |
| Cơ quan bị ảnh hưởng | Da, hô hấp, tiêu hóa. | Chủ yếu ruột non và hệ tiêu hóa. |
| Khả năng khỏi bệnh | Có thể hết theo thời gian, nhất là ở trẻ em. | Không khỏi hoàn toàn, chỉ kiểm soát được khi kiêng gluten. |
Bệnh Celiac là một rối loạn tự miễn nghiêm trọng
V – Dị ứng gluten nên ăn gì và tránh ăn gì?
Chế độ ăn cho người dị ứng gluten (hay dị ứng lúa mì) yêu cầu phải tuân thủ nghiêm ngặt chế độ Gluten-Free để tránh các phản ứng dị ứng, có thể từ nhẹ đến nghiêm trọng. Hướng dẫn chi tiết về những thực phẩm nên ăn và những thực phẩm cần tuyệt đối tránh:
1. Dị ứng gluten ăn được gì?
Những nhóm thực phẩm dưới đây tự nhiên không chứa gluten, phù hợp cho người bị dị ứng gluten, bệnh Celiac hoặc nhạy cảm gluten:
1.1. Ngũ cốc và tinh bột không chứa gluten
Khi bị dị ứng gluten, bạn vẫn có thể ăn ngon miệng và đầy đủ dinh dưỡng nếu chọn đúng thực phẩm. Người bị dị ứng gluten nên ăn các loại tinh bột tự nhiên không chứa gluten như cơm, gạo trắng, gạo lứt, bún gạo, phở, miến dong. Đây đều là nguồn năng lượng an toàn, dễ tiêu hóa và không gây kích ứng.
Ngoài ra, khoai lang, khoai tây, ngô, sắn (mì), hạt kê, hạt diêm mạch (quinoa) cũng rất phù hợp cho người dị ứng với gluten, vừa giúp thay thế các món từ bột mì, vừa bổ sung chất xơ và vitamin.
Nếu muốn đổi vị, bạn có thể thêm yến mạch có chứng nhận “Gluten-Free” vào bữa sáng. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng yến mạch thông thường dễ nhiễm chéo gluten trong quá trình chế biến, nên chỉ chọn loại có ghi rõ “gluten-free” trên bao bì để đảm bảo an toàn cho người bị dị ứng gluten.
1.2. Thịt, cá, trứng
Khi bị dị ứng gluten, bạn vẫn có thể bổ sung đầy đủ đạm từ thịt heo, bò, gà, vịt, cá, tôm và trứng – những thực phẩm tươi, nguyên chất, không tẩm ướp hay chiên với bột mì. Đây là nguồn dinh dưỡng quan trọng, giúp duy trì năng lượng và sức khỏe cho người bị dị ứng với gluten mà không gây kích ứng.
1.3. Rau củ và trái cây
Tất cả rau xanh, củ quả tươi, trái cây đều không chứa gluten, giúp bổ sung vitamin, khoáng chất và chất xơ.
Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp là yếu tố quan trọng giúp kiểm soát triệu chứng và phục hồi sức khỏe tiêu hóa
1.4. Các loại hạt và sữa
Bên cạnh tinh bột và thịt cá, người bị dị ứng gluten cũng nên bổ sung thêm hạt chia, hạt lanh, hạnh nhân, óc chó, đậu phộng, hạt hướng dương hoặc các loại bơ hạt nguyên chất không pha malt hay bột mì. Đây là nguồn chất béo tốt giúp tăng cường sức khỏe tim mạch và cung cấp năng lượng ổn định.
Ngoài ra, sữa tươi, sữa hạt, sữa chua không pha bột ngũ cốc chứa gluten cũng là lựa chọn an toàn, dễ tiêu hóa, phù hợp cho người bị dị ứng với gluten hoặc đang theo chế độ ăn gluten-free.
1.5. Gia vị, đồ uống an toàn
Khi nấu ăn, người bị dị ứng gluten nên sử dụng dầu thực vật, muối, tiêu, nước mắm, mật ong, giấm táo, trà hoặc cà phê nguyên chất để đảm bảo an toàn. Đây đều là những gia vị và thức uống tự nhiên, không chứa gluten, giúp món ăn giữ được hương vị mà vẫn thân thiện với người dị ứng với gluten.
Đặc biệt, nên ưu tiên sản phẩm có nhãn “gluten-free” rõ ràng trên bao bì để tránh nguy cơ nhiễm chéo gluten trong quá trình chế biến.
2. Thực phẩm phải kiêng khi bị dị ứng với gluten
Gluten chủ yếu có trong lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen và các chế phẩm từ chúng. Nếu bị dị ứng gluten, hãy tránh:
2.1. Ngũ cốc và sản phẩm từ lúa mì
Người bị dị ứng gluten cần đặc biệt tránh xa các thực phẩm chứa gluten như bánh mì, mì ống, pizza, bánh bao, bánh quy, bánh ngọt, bánh crepe, mì ramen, vì đây đều là món được làm từ bột mì, lúa mạch, lúa mạch đen, malt và mạch nha, những nguồn chứa gluten phổ biến nhất.
Việc tiêu thụ các thực phẩm này có thể khiến người bị dị ứng với gluten xuất hiện lại các triệu chứng như đau bụng, nổi mẩn ngứa hoặc rối loạn tiêu hóa.
2.2. Đồ ăn chế biến sẵn
Bên cạnh các món bột mì, người bị dị ứng gluten cũng cần lưu ý tránh thịt viên, xúc xích, chả cá, nước sốt sệt, súp đóng hộp, mì ăn liền hay khoai tây chiên tẩm bột, vì các sản phẩm này thường được pha hoặc áo bằng bột chứa gluten.
Ngoài ra, nước tương và xì dầu có thành phần lúa mì (wheat) cũng là nguồn dễ gây kích ứng mà người dị ứng với gluten nên loại khỏi thực đơn hằng ngày. Đặc biệt, các loại nước sốt, gia vị hay đồ chiên giòn tưởng chừng vô hại lại có thể chứa gluten ẩn, làm tăng nguy cơ tái phát phản ứng ở người bị dị ứng gluten.
2.3. Đồ uống, thực phẩm có malt
Người bị dị ứng gluten cần đặc biệt thận trọng với bia, rượu mạch nha và ngũ cốc ăn sáng (cereal) không có chứng nhận gluten-free, bởi đây là những thực phẩm và đồ uống dễ chứa gluten ẩn mà nhiều người thường không ngờ tới.
VI – Cách xử lý khi bị dị ứng gluten
Cách chữa trị dị ứng với gluten tập trung vào việc loại bỏ nguyên nhân gây dị ứng, giảm nhanh triệu chứng và phòng ngừa tái phát. Mặc dù hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, người bệnh có thể kiểm soát tốt tình trạng nếu áp dụng đúng hướng dẫn dưới đây:
1. Loại bỏ hoàn toàn gluten khỏi chế độ ăn
Đây là bước quan trọng nhất khi điều trị dị ứng gluten. Người bệnh cần:
– Tránh mọi thực phẩm có chứa lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen, malt (mạch nha) hoặc các sản phẩm chế biến từ chúng.
– Đọc kỹ nhãn sản phẩm trước khi mua, tránh các thành phần ghi wheat, barley, rye, malt, triticale.
– Ưu tiên dùng sản phẩm có chứng nhận “Gluten-Free Certified” để đảm bảo an toàn.
– Khi nấu ăn, cần tách riêng dụng cụ chế biến như dao, thớt, chảo để ngăn nhiễm chéo gluten.
Sau vài tuần kiêng hoàn toàn gluten, đa số người bị dị ứng gluten sẽ nhận thấy các triệu chứng cải thiện rõ rệt.
2. Dùng thuốc và sản phẩm hỗ trợ giảm triệu chứng
Khi xuất hiện ngứa, mẩn đỏ, đau bụng hay khó chịu tiêu hóa, có thể áp dụng các biện pháp sau (theo hướng dẫn bác sĩ):
– Thuốc kháng histamin (loratadin, cetirizin): giảm ngứa, sưng, nổi mề đay.
– Thuốc corticoid ngắn hạn: dùng trong trường hợp phản ứng mạnh hoặc lan rộng.
– Thuốc giảm đau, chống viêm nhẹ nếu có rối loạn tiêu hóa kèm theo.
Nếu có dấu hiệu phản vệ (khó thở, sưng họng, choáng), cần đưa đi cấp cứu ngay.
3. Chăm sóc da bằng kem bôi chứa chiết xuất rau má
Khi dị ứng gluten gây ngứa, nổi mề đay, kích ứng hoặc viêm da, có thể bôi kem chứa chiết xuất rau má (Centella Asiatica Extract) để làm dịu da. Chiết xuất rau má có tác dụng chống viêm, làm mát và tái tạo da nhanh chóng, giúp giảm sưng đỏ, ngứa rát và phục hồi hàng rào bảo vệ da.
Biện pháp này đặc biệt hữu ích với người bị dị ứng với gluten có tổn thương ngoài da, giúp da phục hồi nhanh và ngăn ngừa thâm sau dị ứng.
Kem bôi chứa chiết xuất rau má là lựa chọn hỗ trợ rất hữu ích cho người bị dị ứng gluten có biểu hiện ngoài da
( Xem thêm: Bảng giá bộ sản phẩm Yoosun Rau má mới nhất )
4. Theo dõi và tái khám định kỳ
Để theo dõi và kiểm soát tình trạng dị ứng gluten hiệu quả, người bệnh nên ghi lại nhật ký ăn uống hằng ngày, bao gồm món ăn đã dùng và các biểu hiện cơ thể sau bữa ăn. Từ đó, bác sĩ sẽ dễ dàng xác định nguồn thực phẩm gây dị ứng và đưa ra hướng xử lý phù hợp.
Nếu triệu chứng vẫn tái phát dù đã kiêng khem, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm IgE đặc hiệu với gluten hoặc lúa mì để xác định chính xác phản ứng dị ứng. Trong trường hợp nghi ngờ người bệnh mắc Celiac hoặc nhạy cảm gluten, cần thực hiện thêm xét nghiệm kháng thể tTG-IgA hoặc sinh thiết ruột non nhằm đánh giá mức độ tổn thương niêm mạc ruột và lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp hơn.
Trên đây là những thông tin hữu ích về dị ứng gluten. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng này và biết cách chăm sóc sức khỏe phù hợp. Nếu còn băn khoăn nào khác, bạn có thể để lại bình luận dưới bài viết để được tư vấn chi tiết và giải đáp cụ thể hơn.
Tham khảo thêm:
Tài liệu tham khảo:
1. Wheat Allergy
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536992/
2. What Do We Know Now about IgE-Mediated Wheat Allergy in Children
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5295079/
3. An updated overview of spectrum of gluten-related disorders: clinical perspectives
https://bmcgastroenterol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12876-020-01390-0
Kem bôi da Yoosun Rau má
- Làm thơm và dưỡng da, giúp da mềm mịn
- Góp phần ngăn ngừa các tác nhân gây mụn, rôm sảy, mẩn ngứa, hăm da
- Làm mát dịu da
- Làm mờ các vết sẹo, vết thâm do mụn
Gel tắm gội thảo dược Yoosun Rau má
Làm sạch nhẹ nhàng. Giúp làm mát, dịu da, góp phần ngăn ngừa mẩn ngứa, giảm mẩn đỏ.
Sữa dưỡng ẩm cho bé Yoosun Rau má
- Dưỡng ẩm, làm mềm da, mát da
- Giúp giảm ngứa do khô da
Dầu massage cho bé Yoosun Rau má
- Làm mềm, mượt da, hỗ trợ cho việc mát - xa cho bé
- Tạo lớp màng giữ ẩm trên da bé, tăng cường hàng rào bảo vệ da
- Giúp làm mát, dịu da, dùng cho các vết hăm tã, vùng cứt trâu của trẻ
CÔNG TY TNHH ĐẠI BẮC
Địa chỉ: Số 11, đường Công Nghiệp 4, Khu Công Nghiệp Sài Đồng B, Phường Long Biên, Tp. Hà Nội
Nhà máy sản xuất: Đường D1, KCN Yên Mỹ II, xã Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên
Để lại bình chọn cho bài viết của chúng tôi:
Chưa có bình luận!