Khi bị bỏng có nên chườm đá hay không? Cẩn thận kẻo hại da!

“Bị bỏng có nên chườm đá không?” – Đây là câu hỏi mà rất nhiều người đặt ra khi gặp tai nạn bỏng nhẹ tại nhà. Đá lạnh thường được xem như “cứu tinh” giúp làm dịu cảm giác rát da tức thì, nhưng thực tế lại không đơn giản như vậy. Nếu không sử dụng đúng cách, việc chườm đá có thể khiến vết bỏng trở nên nghiêm trọng hơn. Vậy khi bị bỏng, có nên chườm đá hay không? Hãy cùng tìm hiểu lời khuyên từ chuyên gia trong bài viết dưới đây.

I – Tìm hiểu về đá lạnh 

Đá lạnh (ice) là nước ở thể rắn, hình thành khi nước đạt nhiệt độ 0°C hoặc thấp hơn. Trong điều kiện bình thường, đá có cấu trúc tinh thể lục giác, khiến nó nổi trên mặt nước (vì có mật độ thấp hơn nước lỏng).

1. Quá trình hình thành đá lạnh

Hạ nhiệt độ nước xuống dưới 0°C → các phân tử H₂O chuyển động chậm lại. Các phân tử xếp thành mạng lưới → tạo thành tinh thể đá. Nếu quá trình diễn ra chậm, không khí và tạp chất có thời gian thoát ra → đá trong hơn.

2. Các loại đá phổ biến

3. Tính chất vật lý đáng chú ý

– Nhiệt nóng chảy cao → hấp thụ nhiệt tốt, làm mát hiệu quả.

– Dãn nở khi đóng băng (~9%) → có thể làm vỡ chai/thùng nếu chứa đầy nước.

– Dẫn nhiệt kém → khiến bề mặt đá lạnh buốt, nhưng truyền lạnh không quá nhanh.

Nước tinh khiết và quá trình đông diễn ra từ từ, ta sẽ có viên đá trong vắt.

4. Ứng dụng thực tế của đá lạnh

– Ẩm thực: làm lạnh đồ uống, bảo quản thực phẩm, tráng miệng đá bào.

– Y tế: chườm lạnh giảm sưng đau (vết bầm, bong gân – nhưng KHÔNG dùng cho bỏng da).

– Mỹ phẩm: làm se lỗ chân lông, dịu da sau nắng.

– Công nghiệp: dùng trong kho lạnh, vận chuyển hàng tươi sống.

II – Khi bị bỏng có nên chườm đá không?

-> KHÔNG nên chườm đá trực tiếp lên vùng da bị bỏng!  Mặc dù đá lạnh mang lại cảm giác “mát tức thì” nhưng lại gây hại nhiều hơn lợi nếu dùng không đúng cách:

1. Gây nên hiện tượng bỏng nhiệt 

Khi da bị bỏng nhiệt – chuyện gì xảy ra?

Lớp da của chúng ta không chỉ là “vỏ bọc” mà còn là hệ thống phòng thủ tinh vi, chứa đầy mạch máu nhỏ li ti, tuyến mồ hôi và tế bào miễn dịch:

– Khi bị bỏng nhiệt (do nước sôi, dầu nóng, hơi nóng…), nhiệt độ cao làm tổn thương mô da.

– Ngay lập tức, mạch máu tại chỗ giãn nở để tăng tuần hoàn, mang theo tế bào miễn dịch tới “dọn dẹp” và sửa chữa vùng tổn thương.

Đây là phản ứng viêm tự nhiên: da đỏ, nóng, sưng và rát là dấu hiệu cơ thể đang cố gắng tự chữa lành.

2. Nhưng nếu chườm đá ngay sau khi bị bỏng thì sao?

– Đá lạnh có nhiệt độ ≤ 0°C – hoàn toàn trái ngược với cơ chế giãn mạch đang diễn ra. Khi gặp lạnh đột ngột, các mao mạch co lại dữ dội → lưu lượng máu đến vùng da bị bỏng giảm đột ngột.

– Da không được cung cấp đủ oxy và dưỡng chất để phục hồi. Tế bào xung quanh tiếp tục chết thêm lần nữa – do thiếu máu và bỏng lạnh

Bị bỏng không nên chườm đá 

3. Tổn thương kép – gấp đôi nguy cơ

Hiện tượng này gọi là “tổn thương kép” – double damage:

Vùng da vốn đã bị đốt cháy bởi nhiệt nóng, nay lại bị đông cứng bởi nhiệt lạnh → mô tổn thương lan rộng, lâu lành, dễ nhiễm trùng và để lại sẹo thâm/sẹo lồi.

III – Vậy chườm đá dùng khi nào đúng?

Để chườm đá mang lại hiệu quả tối đa và tránh tác dụng phụ, hãy áp dụng những nguyên tắc dưới đây:

 1. Chườm đá nên áp dụng trong những tình huống nào?

Chườm đá là một trong những cách xử lý đúng và hiệu quả nhất trong 24–48 giờ đầu sau khi bị bong gân.

2. Không chườm đá khi bạn gặp những trường hợp sau

– Bỏng da bất kỳ mức độ nào (nhiệt, hoá chất, điện).

– Vết thương hở, rỉ dịch, da lở loét.

– Rối loạn tuần hoàn ngoại biên, bệnh Raynaud, tiểu đường nặng (dễ hoại tử).

– Tê bì thần kinh ngoại vi (không cảm giác đau).

– Cứng khớp, đau cơ mạn tính kéo dài > 72 h (lúc này cần nhiệt ấm, không phải lạnh).

3. Cách chườm đá đúng chuẩn an toàn

– Dụng cụ: Đá viên, túi gel lạnh, hoặc túi đá chuyên dụng. Luôn lót khăn mỏng sạch – KHÔNG áp đá trực tiếp lên da.

– Thời lượng: 15 – 20 phút/lần, tối đa 3–4 lần/ngày. Giữa hai lần, để da “nghỉ” ít nhất 1 giờ.

– Quy trình R.I.C.E. (Rest, Ice, Compression, Elevation) cho chấn thương chi thể: Nghỉ ngơi vị trí đau → Chườm đá → Băng ép nhẹ → Kê cao chân/tay.

– Dừng ngay nếu da chuyển tím tái, tê buốt, rát nhói bất thường.

IV – Hướng dẫn sơ cứu bỏng khoa học 

Can thiệp sơ cứu trong vòng vài phút đầu sau bỏng là yếu tố quyết định khả năng phục hồi. WHO và Hội Chữ Thập Đỏ đã đưa ra quy trình chuẩn như sau:

1. Làm mát vết bỏng đúng cách

– Ngay lập tức đưa vùng da bị bỏng vào vòi nước sạch, mát (khoảng 20–25°C) trong vòng 10 – 15 phút.

– Nếu không có vòi nước, có thể ngâm vùng bỏng vào chậu nước mát sạch hoặc dùng khăn ướt mát đắp lên da và thay liên tục.

– Tuyệt đối không dùng nước đá, đá lạnh, hoặc nước quá lạnh (dưới 15°C), vì sẽ gây co mạch đột ngột, khiến da bị tổn thương sâu hơn (bỏng lạnh). Không dùng nước đá xông hơi, đá khô hay bất kỳ dạng lạnh cực độ nào.

Mục tiêu: Làm dịu cảm giác nóng rát, giảm viêm sưng và ngăn vùng tổn thương lan rộng.

2. Bảo vệ vùng da bị bỏng

Sau khi làm mát, cần xử lý nhẹ nhàng để tránh nhiễm trùng:

– Dùng khăn sạch, mềm thấm khô nhẹ nhàng vùng da vừa được làm mát.

– Che phủ bằng gạc vô trùng hoặc vải sạch (tránh dính), để tránh cọ xát và bụi bẩn.

– Không bôi bất kỳ chất gì lên vết bỏng như: Kem đánh răng, lòng trắng trứng, nước mắm, dầu ăn, mỡ trăn, cồn, oxy già, thuốc đỏ…Những “mẹo dân gian” này có thể gây nhiễm trùng, làm da tổn thương sâu và để lại sẹo thâm, sẹo lồi rất khó điều trị.

3. Theo dõi & xử trí tiếp theo theo cấp độ bỏng

Sau sơ cứu ban đầu, cần xác định mức độ tổn thương để chọn hướng xử lý phù hợp:

3.1. Bỏng độ 1 (nhẹ):

Da chỉ hơi đỏ, rát nhẹ, không phồng rộp. Có thể tự xử lý tại nhà.

>>> Xem thêm kem bôi da Yoosun Rau má tại đây: https://yoosun.vn/

– Uống đủ nước, nghỉ ngơi, che nắng kỹ vùng da bỏng.

3.2. Bỏng độ 2 – 3 (trung bình đến nặng):

– Có bọng nước, da phồng rộp, chảy dịch, thâm tím, hoặc cháy sạm.

– Không chọc vỡ bọng nước – vì dễ nhiễm trùng.

– Cần đến cơ sở y tế

V  – Bỏng chườm đá lạnh – Câu hỏi thường gặp 

Chườm đá nghe thì đơn giản, nhưng có nhiều chi tiết nhỏ dễ hiểu nhầm lắm – cùng tìm hiểu thêm bên dưới để xử lý cho đúng bạn nhé:

1. Chườm đá qua khăn vải có được không?

Không nên, dù có lót khăn. Nhiệt độ đá vẫn quá lạnh so với vùng da đang tổn thương. Tốt nhất là rửa dưới vòi nước mát nhẹ, không dùng đá dù có lớp lót.

2. Có thể dùng đá viên nhỏ, mát nhẹ để chườm nhanh không?

Dù là viên đá nhỏ, nhiệt độ vẫn thấp hơn mức da bỏng có thể chịu được. Không nên thử dù chỉ vài giây, vì tổn thương có thể xảy ra âm thầm.

3. Dùng nước đá pha loãng để rửa vết bỏng được không?

Không được. Nước đá pha vẫn có nhiệt độ quá thấp (thường dưới 15°C), gây co mạch đột ngột. Chỉ nên dùng nước mát thường (~20–25°C) để rửa vết bỏng.

Nước đá pha loãng nhiệt độ vẫn quá thấp so với ngưỡng chịu đựng của vùng da đang tổn thương

4. Vậy sau bỏng bao lâu thì có thể chườm lạnh?

Không bao giờ dùng đá cho vết bỏng, kể cả sau vài tiếng. Nếu muốn làm dịu da, nên dùng kem dưỡng lành tính, gel rau má, panthenol, hoặc theo chỉ định bác sĩ.

Bị bỏng chườm đá là một trong những sai lầm phổ biến nhất mà nhiều người vô tình mắc phải. Hiểu đúng – làm đúng – can thiệp kịp thời sẽ giúp quá trình hồi phục diễn ra nhanh chóng, giảm thiểu tối đa nguy cơ nhiễm trùng hay sẹo vĩnh viễn. Đừng để phản xạ “mát là tốt” làm hại làn da của bạn.

Tham khảo thêm:

• Bị bỏng kiêng ăn gì, nên ăn gì để tránh mưng mủ và nhanh lành?
• Bị bỏng bôi nha đam được không

Tài liệu tham khảo:

1. Burns and scalds (First aid advice)

https://www.sja.org.uk/get-advice/first-aid-advice/burns-and-scalds/

2. First aid for burns: What to do and what not to do

https://www.mayoclinic.org/first-aid/first-aid-burns/basics/art-20056649

3. Burns Fact Sheet

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/burns