Dị ứng hải sản phải làm sao? Nguyên nhân, biểu hiện, xử lý

Hải sản là nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng, thơm ngon và được yêu thích bởi nhiều người. Tuy nhiên, với một số người, hải sản lại trở thành “kẻ thù” vì có thể gây ra những phản ứng dị ứng khó lường – từ ngứa ngáy, nổi mề đay cho đến những cơn sốc phản vệ nguy hiểm tính mạng. Vậy dị ứng hải sản là gì, có những triệu chứng nào cần lưu ý và cách xử lý ra sao? Cùng tìm hiểu kỹ hơn trong bài viết dưới đây.

I – Tổng quan kiến thức về hải sản

Để hiểu đầy đủ về dị ứng hải sản, chúng ta cần xem xét cả đặc điểm dinh dưỡng, phân loại và giá trị dinh dưỡng của hải sản đối với cơ thể.

Hải sản là thuật ngữ chỉ các loài động vật sống ở biển hoặc nước mặn được con người khai thác để làm thực phẩm. Đây là nguồn dinh dưỡng giàu đạm, khoáng chất và axit béo omega-3, rất có lợi cho sức khỏe.

1. Phân loại hải sản

Hải sản thường được chia thành hai nhóm chính:

– Động vật giáp xác (crustaceans) bao gồm: tôm, cua, ghẹ, tôm hùm. Giàu đạm, dễ gây dị ứng

– Động vật thân mềm (mollusks) bao gồm: mực, bạch tuộc, nghêu, sò, ốc, hàu. Nhiều loại giàu kẽm và khoáng chất

Ngoài ra, cá biển như cá hồi, cá ngừ, cá thu… cũng thường được xếp vào nhóm thực phẩm hải sản trong cách hiểu phổ biến.

Hải sản chứa nhiều chất dinh dưỡng

2. Giá trị dinh dưỡng của hải sản

Hải sản là nguồn cung cấp:

– Protein chất lượng cao – dễ tiêu hóa, hỗ trợ phục hồi cơ thể

– Omega-3 (DHA, EPA) – tốt cho tim mạch, não bộ

– Kẽm, sắt, canxi, i-ốt, selen – cần thiết cho miễn dịch, tuyến giáp, xương khớp

– Vitamin nhóm B và D – hỗ trợ chuyển hóa và hấp thu dinh dưỡng

Tuy nhiên, một số loại hải sản có thể chứa kim loại nặng (như thủy ngân) nếu ăn quá thường xuyên hoặc không rõ nguồn gốc.

3. Vai trò trong ẩm thực và kinh tế

– Hải sản là nguyên liệu chính trong nhiều món ăn đặc trưng của các nền văn hóa ven biển như Nhật Bản, Việt Nam, Hàn Quốc, Địa Trung Hải…

– Là ngành kinh tế chủ lực tại nhiều vùng duyên hải: đánh bắt, nuôi trồng, chế biến, xuất khẩu.

II – Dị ứng hải sản là gì?

Dị ứng hải sản là phản ứng quá mẫn của hệ miễn dịch đối với một số loại protein có trong hải sản như tôm, cua, sò, mực… Khi ăn phải những loại thực phẩm này, cơ thể người dị ứng sẽ “nhầm tưởng” protein là tác nhân có hại và tạo ra phản ứng phòng vệ, gây ra các triệu chứng khó chịu.

Tùy vào cơ địa, mức độ dị ứng hải sản ở mỗi người là khác nhau.

III – Tại sao bị dị ứng hải sản?

Dị ứng hải sản không đơn giản như bạn nghĩ. Hãy xem lý do thực sự phía sau là gì qua phần lý giải sau đây:

1. Protein gây dị ứng trong hải sản

Thủ phạm chính gây dị ứng là một loại protein có tên tropomyosin, có mặt trong nhiều loại hải sản như tôm, cua, sò, mực, bạch tuộc… Khi cơ thể người dị ứng tiếp xúc với loại protein này (qua ăn uống hoặc hít phải hơi nấu ăn), hệ miễn dịch sẽ nhầm tưởng đó là chất có hại và sản sinh ra kháng thể IgE để “chống lại”. Phản ứng giữa IgE và protein dị nguyên sẽ giải phóng ra histamin và các chất trung gian khác, gây nên các triệu chứng như ngứa, nổi mẩn, khó thở…

Ngoài tropomyosin, một số loại protein khác như arginine kinase và parvalbumin (thường gặp trong cá) cũng có thể là dị nguyên gây phản ứng.

2. Yếu tố cơ địa và di truyền

Cơ địa dị ứng là yếu tố quan trọng. Nếu trong gia đình có người từng bị dị ứng (kể cả dị ứng thời tiết, phấn hoa hay thực phẩm), thì nguy cơ bạn mắc dị ứng hải sản cũng cao hơn bình thường.

Trẻ em có cơ địa dị ứng thường dễ phát triển dị ứng thực phẩm trong những năm đầu đời, đặc biệt là với nhóm thực phẩm giàu đạm như hải sản.

3. Dị ứng chéo giữa các loại hải sản

Một người bị dị ứng với tôm thường cũng có nguy cơ dị ứng với cua, ghẹ, hoặc mực do cấu trúc protein trong các loại này có nhiều điểm tương đồng. Hiện tượng này gọi là dị ứng chéo. Chính vì vậy, nếu đã từng có phản ứng với một loại hải sản, bạn nên cẩn trọng khi ăn những loại khác cùng nhóm.

4. Môi trường và yếu tố tiếp xúc gián tiếp

Không chỉ ăn mới bị dị ứng – việc hít phải hơi khi nấu hải sản, hoặc tiếp xúc qua da (ví dụ khi sơ chế, làm bếp) cũng có thể gây dị ứng ở người nhạy cảm. Trường hợp này tuy ít gặp hơn nhưng cần lưu ý, đặc biệt với trẻ nhỏ hoặc người có tiền sử dị ứng nặng.

IV – Dấu hiệu bị dị ứng hải sản

Bạn từng ngứa ngáy, khó chịu sau khi ăn hải sản? Rất có thể bạn đang gặp phải những dấu hiệu dưới đây của dị ứng do ăn hải sản:

1. Dấu hiệu trên da – xuất hiện sớm và phổ biến nhất

– Nổi mề đay, phát ban đỏ từng mảng

– Ngứa râm ran toàn thân hoặc vùng miệng, cổ

– Da sưng phù, nổi cục ở môi, mí mắt, bàn tay, bàn chân

– Cảm giác châm chích như kim chích trên da

2. Dấu hiệu tiêu hóa – xảy ra từ nhẹ đến nặng

– Buồn nôn hoặc nôn mửa

– Đau bụng từng cơn hoặc âm ỉ

– Tiêu chảy bất thường sau ăn

– Cảm giác khó chịu, đầy bụng, ợ hơi

Nếu đau bụng xảy ra ngay sau bữa ăn, kèm ngứa, nổi mề đay, sưng môi, thì nhiều khả năng là do phản ứng dị ứng.

3. Dấu hiệu hô hấp – nguy hiểm nếu không xử lý kịp

– Nghẹt mũi, sổ mũi, hắt hơi liên tục

– Khó thở, thở khò khè

– Ho kéo dài, đau họng

– Dị ứng hải sản bị sưng mắt, Sưng lưỡi hoặc cổ họng gây nghẹn, khó nuốt

4. Dấu hiệu nghiêm trọng, cực nguy hiểm – Sốc phản vệ

– Chóng mặt, choáng, tụt huyết áp

– Mạch đập nhanh, thở dốc

– Da tái nhợt hoặc tím tái

– Mất ý thức, co giật

=> Đây là tình trạng khẩn cấp, cần gọi cấp cứu ngay lập tức.

V – Dị ứng hải sản bao lâu thì khỏi?

Không phải ai cũng hồi phục sau dị ứng hải sản trong cùng một khoảng thời gian. Hãy cùng xem thời gian khỏi bệnh thường là bao lâu với từng mức độ:

– Trường hợp nhẹ (ngứa, nổi mề đay, đau bụng nhẹ): Thường tự hết trong 1 – 3 ngày, nếu không tiếp xúc với hải sản gây dị ứng.

– Trường hợp trung bình (sưng phù, tiêu chảy, khó chịu toàn thân): Có thể kéo dài 3 – 5 ngày tùy cơ địa.

– Trường hợp nặng (sốc phản vệ, khó thở): Thời gian phục hồi có thể từ vài ngày đến hơn 1 tuần, tùy mức độ tổn thương cơ thể và tốc độ đáp ứng thuốc.

VI – Dị ứng hải sản khác gì ngộ độc do ăn hải sản?

Dị ứng hải sản và ngộ độc thực phẩm do hải sản là hai vấn đề sức khỏe thường gặp sau khi ăn hải sản, nhưng nguyên nhân và cách xử lý rất khác nhau. Dưới đây là bảng so sánh ngắn gọn, dễ hiểu:

VII – Bị dị ứng hải sản làm thế nào? Cách điều trị dị ứng hải sản

Bị dị ứng hải sản phải làm sao cho đúng? Dưới đây là hướng dẫn từng bước giúp bạn bình tĩnh xử lý từ lúc triệu chứng xuất hiện đến khi khỏi hẳn:

1. Trường hợp nhẹ: Sơ cứu ban đầu tại nhà

– Bước 1: Ngừng ăn hải sản ngay lập tức, bỏ món còn thừa và súc miệng sạch với nước.

– Bước 2: Uống thuốc kháng histamin (antihistamine)

Loratadin, cetirizin,… theo liều dùng ghi trên vỉ hoặc theo đơn bác sĩ. Bôi kem có chứa thành phần chiết xuất rau má , D-Panthenol giúp giảm ngứa, nổi mẩn.

>> Tham khảo: Tuýp rau má Yoosun

– Bước 3: Chườm lạnh

Dùng khăn mát hoặc túi đá bọc vải chườm lên vùng da phát ban để giảm ngứa, sưng.

– Bước 4: Uống nhiều nước ấm

Hỗ trợ cơ thể thải nhanh kháng nguyên và histamin qua đường tiểu.

– Bước 5: Nghỉ ngơi, theo dõi

Để ý triệu chứng trong ít nhất 4–6 tiếng sau đó. Nếu không giảm hoặc xuất hiện triệu chứng khác, chuyển sang bước cấp cứu.

2. Trường hợp trung bình đến nặng

Khi người bị dị ứng hải sản xuất hiện các triệu chứng nặng hơn bình thường, tuyệt đối không được chủ quan. Việc xử lý nhanh chóng, đúng cách có thể giúp ngăn ngừa sốc phản vệ – tình trạng đe dọa tính mạng.

2.1. Sử dụng Epinephrine (Adrenaline) tự tiêm nếu có:

– Nếu người bệnh có bút tiêm Epinephrine cá nhân (EpiPen) theo chỉ định bác sĩ, cần tiêm ngay 1 liều 0,3 mg vào mặt ngoài đùi (có thể tiêm xuyên qua lớp vải quần). Đây là thuốc cấp cứu quan trọng nhất, giúp mở rộng đường thở, tăng huyết áp và ngăn ngừa sốc phản vệ tiến triển.

– Không chờ đợi xem triệu chứng có nặng lên hay không – hãy tiêm càng sớm càng tốt khi có dấu hiệu nghi ngờ.

– Sau khi tiêm, vẫn phải đưa người bệnh đến bệnh viện ngay, vì triệu chứng có thể tái phát.

Epinephrine dùng để tiêm nhanh vào cơ thể khi xảy ra sốc phản vệ do dị ứng nghiêm trọng.

2.2. Gọi cấp cứu 115 càng sớm càng tốt

– Khi gọi cấp cứu, hãy mô tả rõ ràng tình huống: “nghi sốc phản vệ do dị ứng hải sản”.

– Cung cấp tên, tuổi, tình trạng hiện tại của người bệnh và địa chỉ cụ thể.

– Không tự lái xe nếu bạn không phải nhân viên y tế – gọi xe cấp cứu là an toàn nhất.

2.3. Sơ cứu trong khi chờ cấp cứu đến

– Đặt người bệnh nằm nghiêng để tránh hít sặc nếu có nôn.

– Nới lỏng quần áo, giữ cho bệnh nhân tỉnh táo và bình tĩnh.

– Nếu người bệnh ngừng thở hoặc ngưng tim, tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) nếu có người được đào tạo.

– Không cho người bệnh ăn, uống hoặc sử dụng bất kỳ loại thuốc nào khác ngoài Epinephrine đã được chỉ định.

3. Trường hợp nặng: Điều trị chuyên khoa tại bệnh viện

Khi người bệnh xuất hiện các dấu hiệu dị ứng nghiêm trọng như khó thở, tụt huyết áp, sưng phù đường thở hoặc mất ý thức, cần được đưa đến cơ sở y tế ngay lập tức để xử lý theo phác đồ cấp cứu. Tại bệnh viện, bác sĩ sẽ tiến hành các bước điều trị chuyên sâu như sau:

3.1. Tiêm Epinephrine (Adrenaline)

Đây là thuốc cần thiết và ưu tiên hàng đầu trong điều trị sốc phản vệ. Epinephrine giúp co mạch, tăng huyết áp, giãn phế quản, từ đó cải thiện tình trạng tụt huyết áp và khó thở.

Thuốc thường được tiêm bắp ở mặt ngoài đùi, có thể nhắc lại liều sau 5–15 phút nếu chưa đáp ứng.

3.2. Truyền dịch tĩnh mạch

Mục tiêu là duy trì huyết áp và bù thể tích tuần hoàn bị sụt giảm do phản ứng dị ứng. Dung dịch truyền thường là NaCl 0.9% hoặc Ringer lactat, được truyền nhanh trong giai đoạn cấp cứu.

3.3. Dùng thuốc kháng histamin và corticoid

Thuốc kháng histamin liều cao (như chlorpheniramin, diphenhydramine…) giúp làm giảm các triệu chứng ngoài da và phù nề. Corticosteroid (methylprednisolon, hydrocortison) được sử dụng để ngăn tái phát phản ứng muộn, đặc biệt hiệu quả trong các phản ứng kéo dài hoặc lan rộng.

Không được tự ý dùng thuốc khi chưa có sự chỉ định của bác sĩ

Lưu ý: Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc

3.4. Hỗ trợ hô hấp

Nếu người bệnh có biểu hiện khó thở, thở rít, tím tái, cần hỗ trợ hô hấp bằng:

– Oxy mask hoặc ống thông mũi

– Khí dung salbutamol nếu có co thắt phế quản

– Trường hợp nặng có thể cần đặt nội khí quản hoặc thở máy

Sau khi cấp cứu, người bệnh sẽ được theo dõi tại phòng cấp cứu hoặc hồi sức trong 6–24 giờ, tùy vào mức độ phản ứng. Mục đích là để phát hiện sớm các phản ứng dị ứng muộn (thường xảy ra sau 4–6 tiếng) hoặc tái sốc.

VIII – Phòng tránh dị ứng do hải sản

Phòng tránh dị ứng hải sản không chỉ là việc “tránh ăn”, mà còn là một quá trình chủ động kiểm soát từ lựa chọn thực phẩm, nắm rõ dị nguyên, đến chuẩn bị phương án xử lý. Hiểu đúng – phòng đúng là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.

1. Biết rõ mình dị ứng với loại hải sản nào

Nếu từng có phản ứng sau khi ăn hải sản, nên ghi nhớ chính xác loại gây dị ứng (tôm, cua, cá biển…). Trong trường hợp không chắc chắn, bạn nên đi khám chuyên khoa dị ứng để làm test dị nguyên (test da hoặc xét nghiệm IgE đặc hiệu).

2. Tránh tiếp xúc với hải sản gây dị ứng

– Không ăn, không nếm thử, không tiếp xúc trực tiếp khi chế biến loại hải sản đã từng gây phản ứng.

– Khi đi ăn ngoài, chủ động hỏi rõ thành phần món ăn; cảnh báo nhân viên phục vụ nếu bạn dị ứng nghiêm trọng.

– Cẩn trọng với các món “nấu chung dầu” hoặc “chiên chung chảo” với hải sản.

3. Đọc kỹ nhãn thực phẩm chế biến sẵn

Kiểm tra kỹ thành phần trên bao bì sản phẩm, đặc biệt là các loại nước sốt, mì gói, đồ hộp, snack, gia vị… có thể chứa chiết xuất từ hải sản (ví dụ: tinh chất tôm, nước mắm, bột cua…).

4. Dạy trẻ nhỏ thử hải sản từng bước

– Với trẻ nhỏ, cần cho ăn thử hải sản từ lượng rất nhỏ, chỉ một loại trong một bữa, rồi quan sát phản ứng trong 24 giờ.

– Không nên cho trẻ ăn hải sản trộn nhiều loại ngay từ đầu.

5. Mang theo thuốc chống dị ứng khi cần thiết

Nếu bạn có tiền sử dị ứng hải sản mức độ vừa đến nặng, hãy luôn mang theo thuốc kháng histamin hoặc bút tiêm Epinephrine (EpiPen) khi đi xa, du lịch, hoặc ăn tiệc. Hãy thông báo cho bạn bè, người thân biết để hỗ trợ khi cần thiết.

6. Thận trọng với mùi hải sản khi nấu nướng

Một số người nhạy cảm có thể bị dị ứng chỉ khi hít phải hơi nước bốc lên từ hải sản đang nấu. Trong trường hợp này, cần tránh vào khu vực bếp hoặc sử dụng khẩu trang, máy hút mùi mạnh.

IX – Thắc mắc khi bị dị ứng hải sản 

Dị ứng hải sản không còn là chuyện hiếm gặp. Nếu bạn cũng đang có nhiều câu hỏi, hãy xem ngay phần giải đáp nhanh dưới đây:

1. Dị ứng hải sản có chữa được không?

Không thể “chữa khỏi” hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát và phòng tránh bằng cách tránh tiếp xúc với dị nguyên, dùng thuốc khi cần và theo dõi sát cơ thể.

2. Bị dị ứng hải sản có được tắm không?

Bạn hoàn toàn có thể tắm khi dị ứng hải sản nếu triệu chứng ở mức nhẹ, nhưng nên chọn nước mát, sản phẩm dịu nhẹ và không tác động mạnh vào da. Với trường hợp nặng, không nên tắm mà cần ưu tiên cấp cứu ngay.

Trường hợp dị ứng hải sản nhẹ, bạn hoàn toàn có thể tắm 

3. Tại sao trước đây ăn được, giờ lại bị dị ứng?

Dị ứng có thể phát triển ở bất kỳ độ tuổi nào, ngay cả khi trước đó bạn ăn hải sản bình thường. Thay đổi nội tiết, hệ miễn dịch hoặc tích lũy phản ứng qua thời gian đều có thể là nguyên nhân.

4. Sau khi dị ứng hải sản, nên ăn gì?

Nên ăn nhẹ, dễ tiêu, uống nhiều nước, tránh các món dễ gây kích ứng (đồ cay, chiên, nhiều gia vị) để hỗ trợ cơ thể hồi phục

Dị ứng hải sản tuy thường gặp nhưng không nên xem nhẹ, vì mức độ nguy hiểm có thể từ nhẹ đến nghiêm trọng. Việc hiểu rõ dấu hiệu, nguyên nhân và cách xử lý sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình tốt hơn. Nếu từng có dấu hiệu bất thường sau khi ăn hải sản, hãy chủ động đi khám sớm để được tư vấn chính xác.

Tham khảo thêm:

• Da bị dị ứng mỹ phẩm phải làm sao? Dấu hiệu và cách xử lý
• Cách nhận biết dị ứng kem body

Tài liệu tham khảo:

1. Shellfish allergy

https://en.wikipedia.org/wiki/Shellfish_allergy

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/shellfish-allergy/symptoms-causes/syc-20377503

https://www.anaphylaxis.org.uk/fact-sheet/shellfish-allergy/.

https://www.foodallergy.org/living-food-allergy/food-allergy-essentials/common-allergens/shellfish

2. Allergies: Shellfish

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11319-allergies-shellfish