Bị kiến ba khoang đốt có nguy hiểm không? Dấu hiệu và xử lý

Mỗi mùa mưa đến, bệnh viện lại tiếp nhận hàng loạt ca viêm da do kiến ba khoang. Nhiều người chủ quan không xử lý kịp thời, dẫn đến nhiễm trùng, để lại sẹo thâm kéo dài. Chính vì thế, việc nhận biết và xử lý đúng cách khi bị kiến ba khoang cắn là điều cần thiết để tránh biến chứng nguy hiểm.

I – Tìm hiểu về kiến ba khoang

Kiến ba khoang – một loài côn trùng nhỏ nhưng chứa độc tố cực mạnh, thường gặp tại Việt Nam:

1. Vòng đời & mùa bùng phát

Chu kỳ trứng → ấu trùng → nhộng → trưởng thành hoàn tất trong ~22 – 50 ngày (TB 32 ngày). Cái trưởng thành có thể đẻ 18 – 100 trứng vào kẽ đất ẩm từ cuối 4 tới 7 hàng năm.

Số lượng bùng nổ khi nhiệt độ & độ ẩm cao (tháng 5 – 10). Vào mùa mưa, bệnh viện Da Liễu TP.HCM ghi nhận 50 – 70 ca / ngày do kiến ba khoang .

Hình ảnh con kiến ba khoang.

2. “Vũ khí” pederin – độc tố mạnh hơn nọc hổ mang

Khi bị nghiền nát, kiến phóng thích pederin (C₂₅H₄₅O₉N) – một amide chứa hai vòng tetrahydropyran ức chế tổng hợp DNA & protein. Tính theo khối lượng, pederin mạnh gấp ~12–15 lần nọc rắn hổ mang, nên chỉ vài microlit đủ gây bỏng rát da nghiêm trọng.

II – Tại sao bị kiến ba khoang chích?

Thực chất, kiến ba khoang không đốt cũng không cắn như muỗi hay ong. Tổn thương trên da là do bạn tiếp xúc với dịch độc của kiến – chất pederin – khi vô tình chạm, đè, hoặc giết kiến trên da.

Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến dẫn đến việc bị “chích” bởi kiến ba khoang:

1. Bị thu hút bởi ánh sáng ban đêm

Kiến ba khoang rất nhạy với ánh sáng, đặc biệt là ánh sáng trắng (đèn LED, huỳnh quang). Vào ban đêm, chúng bay vào nhà qua cửa sổ, ban công để tìm đến nguồn sáng. Người làm việc, học tập hoặc ngủ gần cửa sổ bật đèn dễ trở thành “mục tiêu”.

2. Nhà gần đồng ruộng, ao hồ, nơi nhiều cỏ dại

Những khu vực này là môi trường sống lý tưởng của kiến ba khoang. Sau mỗi mùa gặt hoặc trời mưa, chúng thường “di cư” vào nhà do mất nơi trú ẩn.

Nhà gần ruộng đồng, bờ ao, nhiều cây cỏ ẩm thấp là môi trường lý tưởng cho kiến ba khoang sinh sống

3. Cửa không kín – không có lưới chống côn trùng

Nếu nhà bạn không lắp lưới, để cửa sổ mở sau 18h, kiến rất dễ bò hoặc bay vào.

4. Kiến bám vào quần áo, chăn màn

Khi bạn phơi đồ ngoài trời vào buổi tối, kiến có thể đậu vào quần áo.

Mặc đồ không kiểm tra kỹ → kiến tiếp xúc với da → bị chích do ép vỡ.

5. Phản xạ đập tay – chà xát khi thấy kiến

Đây là nguyên nhân trực tiếp gây tổn thương da. Khi bạn dùng tay đập, miết, gãi, dịch độc từ kiến vỡ ra và ngấm vào da → gây viêm da, phồng rộp.

6. Môi trường sống ẩm thấp, nhiều cây cối

Nhà nhiều chậu cây, bụi rậm, tường nứt… là nơi kiến dễ trú ngụ. Kiến hoạt động mạnh hơn vào mùa mưa – khi không gian ẩm thấp.

III – Dấu hiệu kiến ba khoang cắn

Mặc dù không đốt hay cắn, nhưng kiến ba khoang gây ra viêm da tiếp xúc rất đặc trưng khi bạn vô tình nghiền nát hoặc làm vỡ cơ thể kiến trên da. Dưới đây là các dấu hiệu thường gặp:

1. 0 – 6 giờ sau tiếp xúc

– Ngứa nhẹ, râm ran, cảm giác hơi châm chích như muỗi đốt.

– Nhiều người chủ quan, không nhận ra ngay.

2. Sau 6 – 24 giờ

– Xuất hiện mảng đỏ kéo dài, vệt sưng rát dọc theo vùng tiếp xúc.

– Có thể nổi mụn nước nhỏ, cảm giác nóng rát như bỏng nhẹ.

Vết đỏ ngứa, rát bỏng và nổi mụn nước theo vệt dài là cảnh báo bạn đã bị kiến ba khoang đốt.

3. Sau 1 – 3 ngày

– Vết thương rộp nước, phồng da rõ rệt, có thể kèm loét nông nếu gãi.

– Đặc trưng là hình dạng vệt dài hoặc dấu đối xứng (“kissing lesion”) nếu độc tố lan từ vùng này sang vùng khác (ví dụ khi nằm ngủ bị dính vào tay rồi sang mặt).

– Vết thương có thể đau rát, ngứa và lan rộng.

4. Sau 3 – 7 ngày trở đi

– Vết thương khô dần nhưng có thể để lại sẹo thâm hoặc sạm màu nếu không được chăm sóc đúng.

– Nếu bị nhiễm trùng (do gãi, xử lý sai): mưng mủ, tấy đỏ, chảy dịch, thậm chí sốt nhẹ.

IV – Kiến ba khoang đốt có nguy hiểm không?

Kiến ba khoang đốt (thực chất là tiếp xúc với độc tố từ kiến ba khoang) rất nguy hiểm, có thể gây những tổn thương nghiêm trọng trên da. Những nguy hiểm có thể gặp phải:

1. Viêm da tiếp xúc cấp tính

Chất pederin từ kiến ba khoang gây viêm da cấp tính, tạo các vết đỏ, phồng rộp nghiêm trọng. Tổn thương giống như bỏng hóa học, gây đau rát mạnh.

2. Hình thành mụn nước, loét da

Sau 6 – 24 giờ tiếp xúc, da xuất hiện mụn nước, rộp lớn. Nếu không xử lý đúng, tổn thương sẽ tiến triển thành các vết loét sâu, khó lành.

3. Nguy cơ nhiễm trùng

Nếu gãi, cào hoặc vệ sinh không tốt, da dễ bị bội nhiễm vi khuẩn. Triệu chứng: da tấy đỏ, sưng đau, chảy mủ vàng, sốt nhẹ.

4. Sẹo thâm, sẹo lồi vĩnh viễn

Tổn thương kéo dài hoặc chăm sóc sai cách dễ để lại sẹo thâm, sẹo lồi. Ảnh hưởng lớn về mặt thẩm mỹ, đặc biệt trên vùng mặt, cổ, tay.

5. Lây lan độc tố sang các vùng da lành

Độc tố dính ở tay, quần áo có thể lan rộng sang vùng da khác, làm tăng diện tích tổn thương (còn gọi là “kissing lesion”).

6. Nguy hiểm khi tiếp xúc với mắt hoặc niêm mạc

Nếu độc tố dính vào mắt, có thể gây viêm giác mạc, viêm kết mạc. Nguy cơ cao làm giảm thị lực hoặc tổn thương niêm mạc nghiêm trọng.

7. Ảnh hưởng nặng hơn với trẻ em và người có da nhạy cảm

Những đối tượng này dễ bị tổn thương nặng, phản ứng mạnh hơn, gây khó khăn trong điều trị và phục hồi.

V – Phân biệt vết cắn của kiến ba khoang và những bệnh da liễu 

Nhiều tình trạng tổn thương da có biểu hiện tương tự nhau, rất dễ nhầm lẫn. Hình ảnh, bảng so sánh này sẽ giúp bạn nhận diện chính xác hơn giữa kiến ba khoang, zona thần kinh, dị ứng và mụn viêm nặng.

VI – Cách xử lý kiến ba khoang cắn

Ngay khi phát hiện da tiếp xúc với chất độc từ kiến ba khoang, cần làm theo các bước hướng dẫn sau để giảm thiểu mức độ tổn thương và phòng ngừa biến chứng.

Bước 1: Loại bỏ độc tố trên da

Không dùng tay gãi hoặc chà xát vùng da tiếp xúc, tránh làm độc tố lan rộng. Rửa ngay vùng da tiếp xúc bằng nước sạch, nước muối sinh lý, hoặc xà phòng nhẹ để loại bỏ hoàn toàn độc tố.

Rửa sạch vùng da bị kiến ba khoang đốt bằng xà phòng diệt khuẩn và nước sạch

Bước 2: Làm dịu tổn thương

Lau khô nhẹ nhàng bằng khăn sạch.Thoa kem hoặc dung dịch làm dịu da chứa oxyd kẽm hay chứa thành phần chiết xuất rau má, panthenol,..

(Xem thêm bộ sản phẩm Yoosun Rau má)

Bước 3: Theo dõi và bảo vệ vùng tổn thương

Tránh ánh nắng trực tiếp vào vùng da bị tổn thương. Không gãi hoặc bóc các vảy, mụn nước để tránh nhiễm trùng.

Bước 4: Điều trị biến chứng

Nếu vùng da bị tổn thương có dấu hiệu sưng, đau, tấy đỏ nghiêm trọng, hoặc xuất hiện dịch mủ, sốt nhẹ, cần đến khám ngay bác sĩ chuyên khoa da liễu.

Các bác sĩ có thể kê đơn thuốc:

– Kem corticoid nhẹ để giảm viêm (theo chỉ định bác sĩ)

– Thuốc kháng sinh tại chỗ hoặc toàn thân nếu có nhiễm khuẩn.

!Tuyệt đối tránh những sai lầm sau:

– Không bôi cồn, dầu gió, kem đánh răng vào vết thương.

– Không đắp các loại lá, thuốc dân gian chưa kiểm chứng.

– Không tự ý chích hoặc làm vỡ mụn nước.

VII  – Phòng tránh kiến ba khoang đốt

Để không phải đối mặt với cảm giác bỏng rát và những vết thương do kiến ba khoang gây ra, bạn hãy áp dụng những cách phòng tránh đơn giản nhưng rất hiệu quả dưới đây:

1. Hạn chế ánh sáng thu hút kiến vào ban đêm

Tắt bớt đèn không cần thiết, đặc biệt gần cửa sổ, ban công sau 18h. Ưu tiên dùng đèn ánh sáng vàng thay vì ánh sáng trắng (LED, huỳnh quang) vì ánh sáng trắng thu hút kiến nhiều hơn.

2. Lắp lưới chống côn trùng

Gắn lưới chắn ở cửa sổ, cửa chính, lỗ thông gió, nhất là ở tầng thấp hoặc gần ruộng, ao hồ. Kiểm tra và bịt kín các khe hở có thể kiến bò vào.

3. Giữ không gian sống sạch sẽ, thoáng mát

Vệ sinh nhà cửa thường xuyên, đặc biệt là các góc tối, gầm giường, sau rèm cửa. Không để cây cối rậm rạp sát tường, cắt tỉa bụi cỏ quanh nhà, tránh tạo nơi trú ngụ cho kiến.

4. Cẩn trọng với quần áo phơi ngoài trời ban đêm

Không nên phơi quần áo ban đêm dưới ánh đèn vì kiến có thể bám vào. Khi lấy đồ mặc, kiểm tra kỹ trước khi mặc, đặc biệt với đồ trẻ em.

Phơi quần áo dưới ánh đèn ban đêm có thể vô tình thu hút kiến ba khoang đậu lại. Khi mặc vào mà không kiểm tra kỹ, bạn có thể bị dính độc tố và tổn thương da nghiêm trọng.

5. Dùng đèn bắt côn trùng hoặc vợt điện

Đặt đèn bẫy côn trùng ở ban công, hành lang – nơi kiến thường bay tới. Nếu thấy kiến bò, không nên đập tay trực tiếp – hãy dùng giấy hoặc vợt điện để tránh vỡ kiến trên da.

 6. Nhận biết và xử lý đúng nếu gặp kiến

Khi thấy kiến ba khoang bò lên người: Dùng giấy hoặc thổi nhẹ để gạt đi, không dùng tay đập hoặc miết. Sau đó nên rửa vùng da đó bằng xà phòng nhẹ để phòng ngừa độc tố có thể còn dính lại.

VIII – Những băn khoăn khi bị kiến ba khoang cắn

Bạn vô tình tiếp xúc với độc tố của kiến ba khoang và đang cảm thấy hoang mang? Đừng lo! Những thắc mắc thường gặp sau đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vấn đề này và biết cách chăm sóc da kịp thời.

1. Kiến ba khoang cắn bao lâu thì khỏi?

Thông thường, vết thương do kiến ba khoang (thực chất là viêm da tiếp xúc do độc tố pederin) sẽ khỏi sau khoảng 7–14 ngày, nếu được xử lý đúng cách ngay từ đầu.

2. Kiến ba khoang cắn có để lại sẹo không?

Có thể để lại sẹo nếu tổn thương sâu, rộng hoặc nhiễm trùng nặng. Xử lý kịp thời và đúng cách giúp hạn chế nguy cơ này.

3. Kiến ba khoang cắn có lây không?

Không lây trực tiếp từ người sang người, nhưng độc tố có thể lan sang vùng da khác nếu dùng tay chạm vào vết thương rồi chạm vào chỗ khác.

Người bị kiến ba khoang không lây nhiễm sang cho người khác nhưng lại có thể lan rộng nhanh ra khắp cơ thể

4. Có được tắm khi bị kiến ba khoang cắn không?

Có thể tắm bình thường, nhưng nên tránh làm vỡ mụn nước, hạn chế chà xát mạnh vùng da bị tổn thương.

5. Trẻ nhỏ bị kiến ba khoang cắn có nguy hiểm hơn người lớn không?

Da trẻ em mỏng và nhạy cảm hơn, dễ bị tổn thương lan rộng. Nếu trẻ bị nặng, cần đưa đi khám ngay.

Độc tố từ kiến ba khoang đã khiến làn da mỏng manh của bé bị phỏng rát như bỏng.

6. Kiến ba khoang cắn có gây ngứa không?

Kiến ba khoang cắn có gây ngứa, thậm chí là ngứa rất nhiều.

Cảm giác ngứa râm ran ban đầu (thường trong vài giờ đầu). Sau đó là cảm giác nóng rát, châm chích và ngứa dữ dội hơn khi vùng da tổn thương bắt đầu viêm đỏ và nổi mụn nước.

7. Kiến ba khoang đốt có bị sốt không?

Bình thường kiến ba khoang đốt không gây sốt, nhưng nếu có nhiễm trùng thứ phát do xử lý sai thì có thể dẫn đến sốt nhẹ.

8. Bị kiến ba khoang đốt kiêng ăn gì và nên ăn gì?

Khi bị tổn thương da do kiến ba khoang, việc ăn uống đúng cách có thể giúp giảm viêm, ngứa, hỗ trợ da phục hồi nhanh hơn và tránh để lại sẹo. Dưới đây là những thực phẩm nên ăn và nên kiêng trong giai đoạn vết thương đang lành:

– Nên ăn:

– Kiêng ăn:

9. Người từng bị kiến ba khoang cắn có dễ bị tái lại không?

Hiện tại, không có tình trạng tái phát tổn thương da do kiến ba khoang, nhưng nếu không phòng tránh tốt, khả năng bị tiếp xúc độc tố nhiều lần là rất cao.

Với những thông tin chúng tôi chia sẻ ở trên, hy vọng các bạn đã biết khi bị kiến ba khoang cắn sẽ như thế nào, bị kiến ba khoang cắn phải làm sao và cách trị vết kiến ba khoang cắn thế nào cho đúng.

Đừng để một vết kiến ba khoang đốt khiến bạn phải chịu đựng cảm giác bỏng rát, ngứa ngáy và những vết sẹo thâm dai dẳng. Chủ động phòng tránh và xử lý đúng cách ngay khi phát hiện sẽ giúp bạn và gia đình – đặc biệt là trẻ em, người lớn tuổi – tránh được những hậu quả không đáng có.

Tham khảo thêm:

• Rệp giường cắn có nguy hiểm không
• Bé bị muỗi đốt sưng to bôi gì? Nguyên nhân và cách xử lý vết muỗi cắn.

Tài liệu tham khảo:

1. Paederus Dermatitis

https://dermnetnz.org/topics/paederus-dermatitis

https://www.aocd.org/?page=PaederusDermatitis

https://en.wikipedia.org/wiki/Paederus_dermatitis

2. Treatment of Paederus Dermatitis with Sambucus ebulus Lotion

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4177629/