Bị sâu cắn phải làm sao? Biểu hiện và cách xử lý

Bị sâu cắn thường gây ra những phản ứng khó chịu, trong đó có tình trạng ngứa ngáy và đau nhức. Dưới đây thông tin chi tiết về dấu hiệu, cách phòng ngừa và hướng dẫn xử lý đúng khi bị sâu cắn.

I – Đặc điểm về loài sâu

Về mặt khoa học, sâu bọ là một nhóm côn trùng thuộc bộ Hemiptera (bộ cánh nửa). Tất cả sâu bọ đều là côn trùng, nhưng không phải tất cả côn trùng đều là sâu bọ. Nói cách khác, sâu bọ chỉ là một phần của côn trùng.

Theo vi.wikipedia.org, sâu bọ là một lớp sinh vật thuộc về ngành động vật không xương sống, chúng có bộ xương ngoài làm bằng kitin.

– Cơ thể sâu bọ gồm ba phần (đầu, ngực và bụng), ba cặp chân, mắt kép và một cặp râu, bụng có nhiều đốt, thường không có chân. Trên đầu có một cặp râu là cơ quan cảm giác, một cặp mắt kép và 3 mắt đơn (ở giai đoạn sâu non có thể là 6 mắt đơn) và một miệng. Ngực có 6 chân (mỗi đốt một cặp chân) và 2 – 4 cánh (ở các loài có cánh). Bụng có cơ quan sinh sản và bài tiết.

– Da thường trơn nhẵn hoặc có lông tơ. Chúng có thể sống được ở hầu hết các môi trường sống, mặc dù chỉ có số ít các loài sống ở biển và đại dương.

– Kích thước chiều dài của loài sâu dao động khoảng từ trên dưới 1mm đến khoảng 180mm. Cơ thể loài sâu phân đốt và được bảo vệ bởi một bộ xương ngoài, một lớp cứng được cấu tạo chủ yếu bởi kitin.

Kích thước chiều dài của loài sâu dao động khoảng từ trên dưới 1mm đến khoảng 180mm.

– Sâu bọ có vòng đời biến thái hoàn toàn, trải qua 4 giai đoạn: trứng, ấu trùng, nhộng và trưởng thành. Giai đoạn ấu trùng là giai đoạn phát triển chính của sâu bọ, chúng ăn nhiều để tích lũy dinh dưỡng cho giai đoạn trưởng thành.

– Sâu bọ có khả năng di chuyển bằng cách bò, leo hoặc trườn. Một số loài sâu bọ có thể bay.

Sâu bọ đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái:

– Là nguồn thức ăn cho nhiều loài động vật khác.

– Góp phần phân hủy xác chết và chất thải hữu cơ.

– Thụ phấn cho cây.

Tuy nhiên, một số loài sâu bọ là sâu hại, gây hại cho cây trồng và vật nuôi.

II – Bị sâu cắn là như thế nào? 

Côn trùng cắn là vấn đề rất thường gặp trong cuộc sống hàng ngày. Trong đó có không ít trường hợp bị sâu cắn hoặc đơn giản chỉ là tiếp xúc với lông sâu cũng gây ra một số phản ứng trên da.

Bị lông/gai sâu đâm sẽ gây ngứa, đau nhức dữ dội ở vùng da tiếp xúc, các triệu chứng khó chịu do nọc độc của sâu hoặc bị nổi mề đay ngứa do dị ứng da.

Một loạt các sẩn xuất huyết có thể xuất hiện trong vòng 2–3 giờ và có thể tồn tại trong nhiều ngày.

Cả ấu trùng và sâu trưởng thành đều có những sợi lông chứa độc tố gây ngứa.

Hình ảnh sâu róm đốt

III – Nguyên nhân bị sâu cắn

Sâu cắn thường là cách gọi dân gian để chỉ các vết thương do sâu gây ra khi tiếp xúc với da người. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến khiến bạn bị sâu cắn:

1. Tiếp xúc trực tiếp với sâu có lông hoặc tiết độc

Một số loài sâu như sâu róm, sâu đo, sâu xanh… có lông hoặc chất độc trên cơ thể. Khi chúng bò qua da, chất độc gây kích ứng, nổi mẩn đỏ, ngứa hoặc thậm chí phồng rộp.

2. Chạm tay hoặc ngồi, nằm vào vùng có sâu

Trong vườn cây, bụi rậm, bãi cỏ… nếu không để ý mà ngồi, nằm hoặc gác tay vào chỗ có sâu thì dễ bị cắn hoặc đốt.

Các loài sâu tấn công con người bằng việc bò lên chân tay, cơ thể con người khi có điều kiện thích hợp hoặc ẩn mình trong quần áo.

3. Mặc quần áo phơi ngoài trời

Sâu hoặc ấu trùng bám vào quần áo phơi ngoài sân, khi mặc vào da sẽ tiếp xúc trực tiếp với chất gây kích ứng.

4. Thời tiết ẩm ướt, nhiều cây cối

Mùa mưa hoặc môi trường rậm rạp là điều kiện lý tưởng để sâu phát triển và dễ tiếp xúc với con người hơn.

5. Hệ miễn dịch phản ứng mạnh với chất độc của sâu

Có người nhạy cảm hơn với độc tố của sâu nên chỉ một tiếp xúc nhỏ cũng có thể gây sưng, đỏ, mụn nước.

IV – Những loài sâu nào dễ cắn con người?

Những loài sâu dễ cắn con người là sâu róm, sâu chuối và sâu lông. Dưới đây là thông tin cụ thể về từng loại sâu hay cắn người:

1. Sâu róm

Sâu róm là loại sâu có lông rậm hoặc gai tiết chất làm ngứa rát da khi chạm phải. Bị lông/gai sâu đâm sẽ gây ngứa, đau nhức dữ dội ở vùng da tiếp xúc, các triệu chứng khó chịu do nọc độc của sâu hoặc bị nổi mề đay ngứa do dị ứng da.

Một loạt các sẩn xuất huyết có thể xuất hiện trong vòng 2–3 giờ và có thể tồn tại trong nhiều ngày. Cả ấu trùng và sâu trưởng thành đều có những sợi lông chứa độc tố gây ngứa.

Những chùm lông gai chứa độc tố trên thân giúp sâu róm ngụy trang và tự vệ nhưng rất hại cho sức khỏe con người. Lông gai có khả năng xù lên, chích vào da khi bị chạm đến, lông chích cũng có thể tự gãy rời khỏi thân sâu, bám vào da người gây tổn thương, đặc biệt nguy hiểm khi vào mắt.

Sâu róm là loại sâu hay đốt người nhất.

2. Sâu chuối đốt

Sâu chuối hay bọ nẹt chuối, bọ nẹt xanh là một loại sâu bò gây hại cho cây trồng, nhất là cây chuối. Toàn thân của sâu chuối có màu xanh trông như màu lá chuối nên thường được gọi là bọ nẹt chuối.

Bộ nẹt chuối trên thân có rất nhiều lông nên có thể gây ngứa, tấy đỏ và rát khi con người bị đốt hoặc vô tình sờ phải chúng.

3. Sâu lông cắn

Sâu lông có nhiều ở trên cây cối, thuộc họ Erebidae. Loại sâu này có nhiều ở Việt Nam, Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản.

Sâu lông có nhiều màu sắc và các lông có chứa độc tố nên khi bị đốt hoặc chạm vào, con người có thể bị ngứa, nổi mề đay, phù nề tại vị trí da tiếp xúc, chóng mặt, buồn nôn. Ngoài ra, nếu lông của sâu lông bay vào mắt có thể dễ bị viêm kết mạc, nếu hít phải lông của sâu lông có thể gây viêm phế quản, lên cơn hen suyễn.

V – Dấu hiệu nhận biết bị sâu cắn

Vết cắn và đốt của sâu thường gây ra phản ứng nhẹ. Cơ thể của bạn phản ứng với lông sâu róm bám vào da, mắt mũi miệng có thể dẫn đến các triệu chứng như:

1. Vết thương

Lông sâu khi bám vào da sẽ gây ngứa, đỏ và đau. Tại vị trí này có hình lằn sâu bò hoặc lan rộng ra xung quanh gây sưng tấy.

Tình trạng này có thể hết trong một vài giờ hoặc một vài ngày. Cũng có một số trường hợp nặng gây nhức đầu, khó thở, co giật.

2. Dấu hiệu toàn thân

– Phản ứng dị ứng: Gây ra mề đay hoặc phù mạch cho cơ thể. Trẻ con bị sâu đốt có biểu hiện khò khè, nôn ói, đau bụng, hoặc sốc phản vệ có thể gặp.

– Tiếp xúc qua mắt: Ngoài bám vào da thì lông sâu còn có thể bay vào mắt hoặc tay có lông dụi vào mắt. Mí mắt sẽ lập tức sưng đỏ và phù kết mạc.

– Tiếp xúc qua miệng: Môi, lưỡi sẽ mẩn đỏ và sưng đau, ngứa khi lông sâu đốt. Nặng hơn vòm họng, thực quản cũng bị ảnh hưởng.

Lông sâu khi bám vào da sẽ gây ngứa, đỏ và đau.

3. Dấu hiệu lây truyền bệnh truyền nhiễm

Trong một số trường hợp, người bị sâu cắn còn bị lây bệnh truyền nhiễm với các dấu hiệu triệu chứng sau:

– Sốt cao.

– Đau đầu, đau lưng.

– Phát ban.

– Đau khớp, đau cơ.

– Xung huyết dưới kết mạc.

– Cứng cổ.

– Chóng mặt hoặc khó thở.

– Tê hoặc ngứa ran ở bàn tay và bàn chân.

4. Dấu hiệu cần thăm khám ngay

Một phản ứng dị ứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến nhiều bộ phận của cơ thể được gọi là phản vệ. Nó có thể nguy hiểm đến tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức khi có các triệu chứng như:

– Phát ban.

– Sưng lưỡi hoặc môi.

– Khó thở hoặc nuốt.

– Buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy.

– Nhức đầu, đổ mồ hôi hoặc chóng mặt.

Người bị sâu đốt nên đi khám ngay nếu bị sưng môi và lưỡi.

VI – Bị sâu cắn phải làm sao? Cách xử lý

Điều quan trọng khi bị sâu đốt là tránh gãi mạnh mặc dù rất ngứa. Vì hành động động này sẽ tạo điều kiện để các chất độc của lông sâu thâm nhập vào da khiến các tổn thương nghiêm trọng hơn. Sau đó, tùy vào mức độ phản ứng của cơ thể mà sẽ có cách xử lý khác nhau khi bị sâu đốt.

1. Trường hợp có phản ứng nghiêm trọng

Khi phát hiện bị sâu đốt mà có phản ứng nghiêm trọng như sốt, phát ban, nôn ói, đau bụng, đau nhức cơ hoặc sốc phản vệ, bạn nên đến cơ sở y tế gần nhất để được sơ cứu và chữa trị kịp thời.

Không có xét nghiệm nào để chẩn đoán, vì vậy nhà bác sĩ sẽ thực hiện kiểm tra thể chất và hỏi về các triệu chứng của bạn. Người bệnh cần thông báo với bác sĩ về vết cắn để được kiểm tra xem có mắc bệnh lây truyền hay không.

Sau khi thăm khám, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng histamin để giảm ngứa và giảm các triệu chứng. Tuỳ thuộc vào mức độ bị ngứa hoặc đau nhức, bác sĩ cân nhắc chỉ định dùng thuốc uống hoặc thuốc bôi.

2. Trường hợp không có phản ứng nghiêm trọng

Nếu dấu hiệu phản ứng không nghiêm trọng, có thể điều trị vết cắn/vết đốt theo cách sau:

– Dùng nhíp, que hoặc kẹp để loại bỏ sâu và lông sâu róm ra khỏi da. Bạn đang băn khoăn làm thế nào khi bị sâu róm đốt thì đây là bước đầu tiên cần làm.

– Có thể dùng băng dính dán lên vùng da tiếp xúc với sâu róm rồi bóc ra nhẹ nhàng để sợi lông sâu không bị sót lại.

– Rửa vùng da bị sâu róm đốt bằng xà phòng và nước.

– Đặt một miếng gạc lạnh hoặc túi đá lên khu vực này trong khoảng 10 phút mỗi lần để giảm đau và sưng.

– Bôi kem dưỡng da, giảm ngứa có chứa thành phần rau má lên vết đốt

VII – Cách phòng tránh bị sâu đốt

Đối tượng dễ bị sâu róm cắn nhất chính là trẻ em vì chúng hay chơi ngoài trời, đi dã ngoại hoặc vào các vườn cây vì thế ngoài việc nắm rõ bị sâu đốt bôi thuốc gì và xử lý ra sao, chúng ta cần chú ý một số cách phòng tránh sâu như sau:

1. Sử dụng thuốc chống côn trùng đã đăng ký EPA

Khi đến nơi có nhiều sâu, nên sử dụng thuốc chống côn trùng đã đăng ký với Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) với một trong các hoạt chất dưới đây:

– DEET.

– Picaridin (được gọi là KBR 3023 và icaridin bên ngoài Hoa Kỳ).

– IR3535.

– Tinh dầu bạch đàn chanh (OLE).

– Para-menthane-diol (PMD).

Khi sử dụng theo chỉ dẫn, thuốc chống côn trùng đã đăng ký với EPA đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả. Nếu cũng sử dụng kem chống nắng, hãy luôn bôi thuốc chống côn trùng sau kem chống nắng.

2. Tránh khu vực sâu sinh sống

Sâu thường sống ở khu vực có cây cối rậm rạp hoặc nhiều cỏ. Vì vậy, nếu không thực sự cần thiết, bạn hãy tránh xa khỏi các khu vực này để tránh không bị sâu bám vào.

3. Mặc quần áo phù hợp

Nếu bạn biết mình sẽ ra ngoài vào ban đêm hoặc đi bộ đường dài ở khu vực có nhiều cây cối rậm rạp, hãy ăn mặc phù hợp để tránh bị sâu cắn.

Cụ thể, nên che chắn vùng da hở càng nhiều càng tốt bằng cách mặc áo sơ mi dài tay, quần dài, tất và giày kín thay vì dép. Để bảo vệ thêm, hãy kéo tất lên trên quần và nhét áo vào quần.

Bạn cũng có thể xử lý trước các lớp quần áo bên ngoài bằng thuốc chống côn trùng có chứa hoạt chất Permethrin. Hãy làm theo hướng dẫn cẩn thận và để quần áo khô ít nhất hai giờ trước khi mặc.

4. Sử dụng màn ngủ

Nếu ngủ ngoài trời, hãy sử dụng màn để chống sâu. Hãy tìm loại màn đã được xử lý trước bằng thuốc trừ sâu pyrethroid. Nếu màn không chạm tới sàn, hãy nhét màn dưới nệm để được bảo vệ tối đa.

5. Đóng cửa, vệ sinh thiết bị điều hòa

Thường xuyên đóng cửa sổ, cửa ra vào và vệ sinh các thiết bị điều hòa không khí để lông sâu không có cơ hội phát tán trong không khí.

6. Hạn chế phơi áo quần ngoài vườn

Hạn chế phơi áo quần ngoài vườn vì sâu có thể bò lên và lông sâu róm có thể dính vào quần áo. Khi thu dọn quần áo, cần kiểm tra xem quần áo có bị sâu hoặc côn trùng bò lên không.

7. Vệ sinh sân vườn, nhà ở

Vệ sinh nhà cửa, phát quang cây cỏ xung quanh quanh nhà để sâu không có môi trường sinh sôi và phát triển.

Cẩn trọng khi cho trẻ vui chơi ở khu vực nhiều cây cối trong mùa sâu hoành hành. 

8. Không chơi bắt sâu

Ba mẹ cần cảnh báo trẻ không chơi bắt sâu, không sờ vào sâu ngay cả khi chúng đã chết vì vẫn có độc tố.

Đồng thời, dạy trẻ cách xử lý thích hợp bị sâu đốt làm thế nào như không dụi mắt, không gãi dí lông sâu trên da, không đưa tay lên miệng.

VIII – Thắc mắc thường gặp khi bị sâu cắn

Bị sâu đốt nghe có vẻ đơn giản, nhưng lại khiến không ít người dở khóc dở cười: người thì tưởng dị ứng, người thì lo sắp sốt phát ban. Nếu bạn cũng từng “dính đòn”, hãy thử xem mình có nằm trong top 10 thắc mắc dưới đây không nhé – biết đâu tìm ra lời giải ngay đấy!

1. Bị sâu đốt bao lâu thì khỏi? Có để lại sẹo không?

Thường khỏi sau 3–7 ngày nếu không nhiễm trùng. Nếu gãi mạnh gây trầy xước có thể để lại thâm hoặc sẹo.

2. Từng bị sâu cắn một lần rồi, lần sau có dễ bị nặng hơn không?

Có thể. Nếu cơ thể bạn từng phản ứng mạnh (ngứa rát, sưng nhiều, nổi mụn nước) thì những lần sau, hệ miễn dịch có thể “nhớ” phản ứng đó và phản ứng mạnh hơn. Nhất là nếu bạn thuộc tuýp da nhạy cảm, dễ kích ứng hoặc có cơ địa dị ứng (atopy).

3. Có thể dùng lá cây dân gian (như trầu không, nha đam) để đắp khi bị sâu đốt không?

Có thể, nếu xử lý đúng cách.

– Nha đam: Cắt lấy phần thịt trong, rửa sạch, đắp lên vết đốt để làm dịu, giảm ngứa.

– Trầu không: Giã nát, rửa sạch rồi đắp một lớp mỏng (trong 10–15 phút), có tính sát khuẩn tự nhiên.

!Lưu ý: Luôn đảm bảo lá sạch, không lẫn bụi đất hoặc hóa chất. Không dùng nếu da đã trầy xước sâu hoặc có mủ.

Như vậy, tình trạng bị ngứa do sâu cắn hay tiếp xúc với sâu nếu không xử lý đúng cách có thể gây ngứa kéo dài rất khó chịu. Hãy áp dụng các biện pháp phòng tránh và tham khảo gợi ý trên, nắm được khi bị sâu róm đốt phải làm sao để giảm thiểu tác hại do côn trùng gây ra.

Tham khảo thêm:

• Kiến ba khoang đốt sẽ như thế nào?
• Ruồi trâu là con gì? Bị ruồi trâu đốt có sao không? Xử lý khi bị ruồi trâu cắn

Tài liệu tham khảo:

1. Are Caterpillars Poisonous?

https://www.poison.org/articles/caterpillar-stings

2. Puss Moth Caterpillar Stings – Merck Manuals

https://www.merckmanuals.com/home/injuries-and-poisoning/bites-and-stings/puss-moth-caterpillar-stings

3. How to Spot and Treat a Caterpillar Rash

https://www.verywellhealth.com/caterpillar-rash-3969706

4. Caterpillar Venom: A Health Hazard of the 21st Century

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7345192/

5. Megalopyge opercularis (Puss caterpillar)

https://en.wikipedia.org/wiki/Megalopyge_opercularis