Dị ứng tôm nguy hiểm không? Cách nhận biết và xử lý đúng

Tôm là một trong những loại hải sản được yêu thích nhất tại Việt Nam, xuất hiện trong vô vàn món ngon như bún tôm, tôm rim, tôm nướng muối ớt… Không chỉ hấp dẫn vị giác, tôm còn được biết đến là thực phẩm giàu giá trị dinh dưỡng. Tuy nhiên, dị ứng tôm lại là một tình trạng khá phổ biến, có thể xảy ra ở cả trẻ em và người lớn. Với một số người, chỉ một con tôm nhỏ cũng đủ gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng.

I – Tìm hiểu về tôm – Hải sản phổ biến tại Việt Nam 

Tôm là một trong những loại hải sản được ưa chuộng nhất tại Việt Nam. Không chỉ góp mặt trong những món ăn dân dã như tôm rim, tôm xào, bún tôm… mà tôm còn là nguyên liệu chính trong nhiều món cao cấp như tôm hùm nướng bơ tỏi, sashimi tôm, lẩu hải sản.

1. Các loại tôm phổ biến

Trên thị trường hiện nay có nhiều loại tôm khác nhau, phổ biến gồm:

– Tôm sú: Thân to, vỏ cứng, vị ngọt đậm, giá thành cao.

– Tôm thẻ chân trắng: Nhỏ hơn tôm sú, vỏ mỏng, thường dùng cho đông lạnh và xuất khẩu.

– Tôm hùm: Loại cao cấp, thịt dai, thường dùng trong các món đặc sản.

– Tôm đất, tôm sông: Kích thước nhỏ, vị ngọt thanh, thường dùng trong món ăn gia đình.

Tôm là nguồn đạm lý tưởng, dễ tiêu hóa, bổ dưỡng và đa dạng trong thực đơn hằng ngày.

2. Giá trị dinh dưỡng của tôm

Tôm được xem là thực phẩm giàu dinh dưỡng và lành mạnh, với thành phần chính gồm:

– Protein: Giúp xây dựng cơ bắp, phục hồi mô.

– Vitamin B12: Hỗ trợ thần kinh và sản xuất hồng cầu.

– Khoáng chất: Selen, kẽm, đồng, canxi, photpho, i-ốt.

– Omega-3: Hỗ trợ sức khỏe tim mạch, não bộ.

– Ít chất béo: Lượng cholesterol trong tôm tuy cao nhưng thuộc dạng dễ chuyển hóa nếu ăn điều độ.

3. Tôm trong ẩm thực và đời sống

Tôm không chỉ là nguyên liệu dinh dưỡng mà còn mang yếu tố văn hóa và biểu tượng may mắn. Trong mâm cỗ ngày Tết, tôm thường được dùng với ý nghĩa “tiến tới”, “may mắn trọn đời”. Ngoài ra, trong bữa cơm gia đình Việt, tôm góp phần đa dạng món ăn và phù hợp với nhiều khẩu vị, từ trẻ em đến người lớn tuổi.

Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể ăn tôm một cách an toàn. Với một số người, tôm lại là nguyên nhân gây ra phản ứng dị ứng, từ nhẹ đến nặng. Đó là lý do tại sao chúng ta cần hiểu rõ về dị ứng tôm để có biện pháp phòng tránh và xử lý phù hợp.

II – Dị ứng tôm là như thế nào?

Dị ứng tôm là một phản ứng quá mức của hệ miễn dịch khi tiếp xúc với protein trong tôm. Ở người dị ứng, cơ thể nhận nhầm tropomyosin là “chất lạ” và kích hoạt phản ứng phòng vệ. Không chỉ ăn tôm mới gây dị ứng – trong nhiều trường hợp, chỉ cần ngửi mùi tôm hoặc tiếp xúc qua da cũng có thể khiến người bệnh phản ứng dữ dội

Trong vòng vài phút đến 1–2 giờ sau khi ăn tôm là thời điểm sẽ phát hiện mình có bị dị ứng hay không.

III – Nguyên nhân tại sao dị ứng tôm?

Dị ứng tôm xảy ra khi cơ thể hiểu nhầm một số chất trong tôm là có hại, khiến hệ miễn dịch phản ứng quá mức để “chống lại” chúng:

1. Phản ứng với protein tropomyosin

Đây là nguyên nhân chính gây dị ứng tôm. Tropomyosin là một loại protein cấu trúc trong cơ của tôm. Ở người dị ứng, hệ miễn dịch sẽ sản sinh kháng thể IgE để “chống lại” tropomyosin, tạo ra phản ứng như nổi mề đay, ngứa, hoặc thậm chí là khó thở.

2. Cơ địa dị ứng hoặc tiền sử mẫn cảm

Những người có cơ địa dễ dị ứng hoặc từng bị dị ứng với thực phẩm khác (như trứng, sữa, đậu phộng) sẽ có nguy cơ cao bị dị ứng tôm. Trẻ nhỏ cũng thuộc nhóm có nguy cơ vì hệ miễn dịch còn non yếu.

Ở người có cơ địa mẫn cảm, chỉ cần một lượng nhỏ protein cũng rất dễ bị dị ứng

3. Di truyền

Nếu trong gia đình có người từng bị dị ứng tôm hoặc dị ứng thực phẩm nói chung, thì khả năng người thân khác cũng có nguy cơ bị tình trạng này.

4. Dị ứng chéo với các loại hải sản khác

Tôm cùng nhóm với các loài giáp xác như cua, ghẹ, sò, hến… Do đó, người bị dị ứng tôm có thể đồng thời bị phản ứng với các loại hải sản khác. Đây được gọi là dị ứng chéo – một hiện tượng khá phổ biến.

5. Chế biến và bảo quản tôm không đúng cách

Tôm không tươi, bảo quản kém hoặc nấu chưa chín có thể sinh ra độc tố, khiến cơ thể phản ứng mạnh hơn. Trong một số trường hợp, người ta nhầm giữa ngộ độc thực phẩm do tôm hỏng với dị ứng tôm – hai tình trạng này khác nhau nhưng có biểu hiện tương tự như đau bụng, nôn ói, nổi ban.

IV – Dấu hiệu dị ứng tôm:

Dị ứng tôm có thể xảy ra đột ngột và tiến triển nhanh chóng chỉ sau vài phút đến vài giờ sau khi ăn, ngửi, hoặc tiếp xúc với tôm. Dấu hiệu sẽ khác nhau tùy vào cơ địa mỗi người, nhưng thường chia thành ba mức độ: nhẹ, trung bình và nghiêm trọng.

1. Dấu hiệu dị ứng tôm mức độ nhẹ

Đây là nhóm triệu chứng thường gặp nhất và dễ bị bỏ qua. Người bệnh có thể xuất hiện:

– Nổi mề đay, phát ban da: Mảng đỏ nhỏ hoặc lan rộng, thường kèm cảm giác ngứa dữ dội, lan từ mặt xuống cổ, tay chân.

– Ngứa họng, miệng: Có cảm giác kiến bò, râm ran hoặc ngứa trong khoang miệng, môi hoặc lưỡi.

– Phù nhẹ: Môi, mí mắt, tai hoặc vùng mặt sưng nhẹ nhưng không gây khó thở.

– Dấu hiệu viêm mũi dị ứng: Hắt hơi liên tục, sổ mũi, nghẹt mũi, chảy nước mắt nhẹ – dễ nhầm với cảm lạnh thông thường.

Khi cơ thể xuất hiện các phản ứng dị ứng trên, điều quan trọng nhất là giữ bình tĩnh và xử lý đúng cách

2. Dấu hiệu dị ứng tôm mức độ trung bình

Khi phản ứng dị ứng ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa hoặc thần kinh nhẹ, người bệnh có thể gặp:

– Buồn nôn, nôn ói: Xảy ra ngay sau khi ăn tôm hoặc sau vài chục phút.

– Đau bụng, tiêu chảy: Có thể là đau âm ỉ hoặc quặn thắt, đi ngoài phân lỏng.

– Chóng mặt, choáng váng: Do tụt huyết áp nhẹ hoặc cơ thể bắt đầu phản ứng toàn thân.

– Cảm giác mệt mỏi, yếu sức, da tái hơn bình thường, khó tập trung.

Ở mức độ này, người bệnh cần được theo dõi sát. Nếu triệu chứng nặng dần, nên đưa đi khám ngay để phòng biến chứng.

3. Dấu hiệu dị ứng tôm nghiêm trọng – sốc phản vệ

Đây là mức độ nguy hiểm nhất, có thể đe dọa tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời. Người bệnh có thể xuất hiện:

– Khó thở hoặc thở khò khè: Do phù nề đường hô hấp, gây tắc nghẽn khí quản. Người bệnh có thể thở rít, thở gấp hoặc không nói được.

– Đau tức ngực, cảm giác ngực bị bóp nghẹt.

– Tụt huyết áp nhanh: Da lạnh, tái xanh, vã mồ hôi, chóng mặt dữ dội, có thể ngất xỉu.

– Mạch nhanh nhưng yếu, kèm cảm giác hoảng loạn, lú lẫn.

– Co giật hoặc mất ý thức nếu phản ứng tiến triển thành sốc phản vệ nặng.

Đây là tình huống cấp cứu y tế khẩn cấp. Cần gọi ngay 115 và đưa người bệnh đến bệnh viện gần nhất. Nếu có sẵn bút tiêm Epinephrine, cần sử dụng ngay theo chỉ dẫn của bác sĩ.

V – Bị dị ứng tôm phải làm sao? Cách xử lý đúng

Khi phát hiện các dấu hiệu dị ứng tôm, điều quan trọng nhất là phản ứng nhanh và đúng cách để giảm nhẹ triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng. Tùy vào mức độ nặng nhẹ, người bị dị ứng tôm có thể xử lý theo các bước sau:

Bước 1: Ngưng ngay việc ăn tôm hoặc tiếp xúc với tôm

Nếu đang ăn, lập tức dừng lại và nhổ bỏ phần thức ăn còn trong miệng. Tránh tiếp xúc thêm với nước luộc tôm, vỏ tôm hoặc dụng cụ chế biến. Rửa sạch miệng, tay và vùng da có thể dính tôm bằng nước mát.

Bước 2. Đánh giá mức độ dị ứng

Quan sát các dấu hiệu như nổi mẩn, ngứa, buồn nôn, phù mặt, khó thở…Nếu triệu chứng nhẹ (chỉ nổi mề đay, ngứa nhẹ, không ảnh hưởng hô hấp), có thể xử lý tại nhà bằng cách bôi kem có chứa thành phần rau má, D-panthenol, Chlorhexidin,.. để giảm ngứa

(Xem ngay: Cách sử dụng kem bôi da Yoosun Rau má)

Nếu có dấu hiệu khó thở, tụt huyết áp, chóng mặt, phải đưa đi cấp cứu ngay.

Bước 3: Sử dụng thuốc chống dị ứng

Thuốc kháng histamin (không kê đơn) như Loratadin, Cetirizin có thể giúp giảm ngứa, phát ban nhẹ. Không nên tự ý dùng thuốc corticoid hoặc kháng sinh nếu không có chỉ định của bác sĩ. Nếu đã từng được bác sĩ kê toa thuốc chống dị ứng, hãy sử dụng đúng liều lượng hướng dẫn.

Không nên dùng liên tục thuốc chống dị ứng nhiều ngày nếu không có chỉ định, vì dễ gây kháng thuốc, khô miệng, mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa…

Bước 4: Trường hợp dị ứng tôm nghiêm trọng – Gọi cấp cứu ngay

Gọi 115 hoặc đến bệnh viện gần nhất nếu người bệnh có dấu hiệu khó thở, tức ngực, mạch yếu, choáng váng, mất ý thức.

Nếu có bút tiêm Epinephrine (adrenaline) do bác sĩ kê sẵn (thường dùng trong sốc phản vệ), cần tiêm ngay vào mặt ngoài đùi và giữ nguyên tư thế nằm nghiêng chờ cấp cứu.

Bước 5: Theo dõi sau cấp cứu

Sau khi điều trị ổn định, người bệnh nên được theo dõi tại cơ sở y tế ít nhất 12–24 giờ để tránh phản ứng dị ứng tái phát. Bác sĩ có thể chỉ định thêm thuốc uống hoặc test dị ứng nếu cần.

VI – Cách phòng ngừa dị ứng tôm

Dị ứng tôm có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu, thậm chí nguy hiểm nếu không xử lý đúng cách. Tuy không thể “chữa khỏi hoàn toàn” dị ứng tôm, nhưng vẫn có nhiều biện pháp hiệu quả để phòng ngừa và hạn chế nguy cơ tái phát. Dưới đây là những cách phòng tránh quan trọng bạn nên lưu ý:

1. Biết rõ tiền sử dị ứng của bản thân hoặc trẻ nhỏ

Nếu bạn hoặc người thân từng bị dị ứng tôm, cần ghi nhớ và tránh tiếp xúc lại, kể cả ăn tôm, ngửi mùi tôm hoặc dùng chung dụng cụ nấu ăn với món có tôm.

Với trẻ em, nên tập cho ăn tôm từ từ, bắt đầu bằng lượng nhỏ và theo dõi phản ứng ít nhất 24–48 giờ sau.

Nếu cha mẹ hoặc anh chị từng bị dị ứng thực phẩm, đặc biệt là hải sản, thì nguy cơ trẻ cũng bị dị ứng sẽ cao hơn bình thường.

2. Đọc kỹ thành phần thực phẩm trước khi ăn

Khi ăn ở nhà hàng hoặc sử dụng thực phẩm chế biến sẵn, hãy hỏi rõ món ăn có chứa tôm hay không.

Lưu ý: Nhiều món như chả giò, bánh xèo, salad hải sản… có thể chứa tôm xay nhuyễn hoặc nước dùng từ tôm.

3. Tránh dùng dầu chiên chung với hải sản

Dầu chiên lại nhiều lần, nhất là trong nhà hàng hoặc quán ăn, có thể chứa protein tôm sót lại từ các món trước đó.

Với người nhạy cảm, chỉ cần tiếp xúc gián tiếp cũng có thể kích ứng, nên cần chủ động hỏi kỹ khi gọi món.

4. Test dị ứng nếu cần thiết

Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc con có nguy cơ dị ứng tôm, có thể đến bệnh viện da liễu hoặc chuyên khoa dị ứng để làm test da hoặc xét nghiệm máu (IgE đặc hiệu).

Việc xác định rõ dị ứng sẽ giúp bạn chủ động tránh và được tư vấn chế độ ăn phù hợp.

5. Chuẩn bị sẵn thuốc dị ứng hoặc bút tiêm Epinephrine (nếu cần)

Với người có tiền sử dị ứng tôm nặng, bác sĩ có thể kê sẵn thuốc kháng histamin hoặc bút tiêm Epinephrine mang theo bên mình để xử lý khẩn cấp nếu lỡ tiếp xúc.

Ngoài ra, cần thông báo với người thân, bạn bè hoặc đồng nghiệp để được hỗ trợ kịp thời nếu có phản ứng.

6. Không tự ý “tập ăn lại” tôm nếu từng bị dị ứng

Nhiều người nghĩ rằng ăn nhiều sẽ “quen”, nhưng đây là quan niệm sai lầm và nguy hiểm.

Nếu muốn thử ăn lại sau nhiều năm không có triệu chứng, cần làm test dị ứng trước và thực hiện dưới sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa.

VII – Băn khoăn thường gặp khi bị dị ứng với tôm

Dị ứng tôm không còn là chuyện hiếm – và hiểu đúng để phòng tránh là điều cần thiết. Cùng khám phá những câu hỏi thường gặp về dị ứng tôm mà nhiều người vẫn đang hiểu nhầm!

1. Dị ứng tôm có chữa khỏi hoàn toàn không?

Không. Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị triệt để dị ứng tôm. Tuy nhiên, nếu kiểm soát tốt chế độ ăn và biết cách phòng tránh, người bệnh hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh mà không bị tái phát.

2. Dị ứng tôm có phải do ăn nhiều tôm không?

Không phải. Dị ứng tôm không liên quan đến số lượng ăn, mà phụ thuộc vào cơ địa mỗi người. Chỉ cần một lượng rất nhỏ tôm cũng có thể gây phản ứng dị ứng nếu cơ thể bạn mẫn cảm với protein trong tôm.

3. Trước đây ăn tôm không sao, sao giờ lại bị dị ứng?

Dị ứng có thể xuất hiện ở bất kỳ thời điểm nào trong đời, ngay cả khi bạn đã từng ăn tôm trước đó mà không có triệu chứng. Cơ địa có thể thay đổi theo thời gian, đặc biệt sau khi cơ thể trải qua stress, ốm bệnh hoặc suy giảm miễn dịch.

4. Dị ứng tôm có giống ngộ độc thực phẩm không?

Không. Ngộ độc thực phẩm thường do vi khuẩn hoặc độc tố trong tôm hỏng gây ra, triệu chứng tập trung ở hệ tiêu hóa như đau bụng, tiêu chảy, nôn ói. Còn dị ứng tôm là phản ứng miễn dịch, có thể kèm theo phát ban, ngứa, phù, khó thở…

5. Người bị dị ứng tôm có ăn được hải sản khác không?

Tùy từng trường hợp. Nhiều người bị dị ứng tôm sẽ bị dị ứng luôn cua, ghẹ, sò… do cùng nhóm giáp xác (gọi là dị ứng chéo). Nếu cần thiết, nên test dị ứng để xác định rõ loại hải sản nào an toàn.

Một số người có thể gặp hiện tượng dị ứng chéo, tức là phản ứng dị ứng xảy ra với các loại hải sản có thành phần protein tương tự nhau.

6. Dị ứng với tôm có di truyền không?

Có yếu tố di truyền. Nếu cha mẹ từng bị dị ứng tôm hoặc dị ứng thực phẩm, con cái sẽ có nguy cơ cao hơn mắc tình trạng tương tự, dù không phải tuyệt đối.

7. Trẻ em bị dị ứng tôm có hết khi lớn không?

Một số trẻ có thể hết dị ứng khi lớn lên do hệ miễn dịch hoàn thiện dần. Tuy nhiên, cũng có trường hợp kéo dài đến tuổi trưởng thành. Nên theo dõi kỹ và tham khảo bác sĩ nếu muốn tập ăn lại tôm sau vài năm kiêng.

8. Có cần kiêng tôm hoàn toàn nếu từng bị dị ứng nhẹ?

Có. Dù chỉ từng bị nổi mẩn, ngứa nhẹ, bạn vẫn nên kiêng tôm hoàn toàn cho đến khi được bác sĩ kiểm tra và kết luận chính xác. Dị ứng nhẹ có thể trở thành phản ứng nghiêm trọng hơn trong những lần tiếp theo

9. Dị ứng tôm có test được không?

Có. Bạn có thể làm test da (skin prick test) hoặc xét nghiệm máu đo chỉ số IgE đặc hiệu với protein tôm tại các bệnh viện da liễu hoặc chuyên khoa dị ứng. Đây là cách an toàn để xác định chính xác bạn có dị ứng tôm hay không.

10. Dị ứng tôm có liên quan đến tôm nuôi hay tôm tự nhiên không?

Không. Dị ứng không phụ thuộc vào nguồn gốc tôm. Dù là tôm biển, tôm sông hay tôm nuôi, nếu bạn dị ứng với protein tropomyosin, thì tất cả các loại tôm đều có thể gây phản ứng.

11. Dị ứng tôm có nguy hiểm hơn khi ăn tôm sống?

Tôm sống hoặc chưa chín kỹ có thể gây phản ứng mạnh hơn vì protein chưa bị biến đổi qua nhiệt. Ngoài ra, ăn tôm sống còn có nguy cơ nhiễm khuẩn hoặc ký sinh trùng, làm nặng thêm tình trạng dị ứng.

12. Dị ứng tôm có ảnh hưởng lâu dài không?

Thông thường, nếu xử lý đúng cách và tránh tiếp xúc lại, dị ứng tôm không để lại di chứng. Tuy nhiên, với người từng bị sốc phản vệ, bác sĩ có thể yêu cầu theo dõi lâu dài và hướng dẫn mang theo bút Epinephrine dự phòng.

Tham khảo thêm:

• Bị dị ứng hải sản phải làm sao? Nguyên nhân và xử trí dị ứng hải sản
• Cách xử lý khi bị dị ứng mỹ phẩm

Tài liệu tham khảo:

1. Shellfish Allergy: Causes, Symptoms, Diagnosis & Treatment

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11319-allergies-shellfish

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448089/

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/shellfish-allergy/symptoms-causes/syc-20377503

2. Foods to Avoid When You Have a Shellfish Allergy

https://www.verywellhealth.com/shellfish-allergy-diet-foods-to-avoid-1324478

3.Shrimp Allergy: Symptoms, Testing, and Treatment

https://latitudefoodallergycare.com/allergens/shrimp-allergy